Nie wszystko złe, co z epoki saskiej. Refleksje na temat ocen historiografii polskiej na przykładzie konfederacji tarnogrodzkiej

Abstract

Krytyczna ocena panowania dynastii Wettinów w Rzeczypospolitej Obojga Narodów dominowała w polskiej historiografii aż do połowy XX w. Augusta II Mocnego obarczano odpowiedzialnością za oddanie monarchii pod kontrolę Piotra I Wielkiego, a szlachtę za anarchizowanie życia politycznego – słowem początek upadku państwa. Badania przebiegu konfederacji tarnogrodzkiej oraz analiza rozmów pacyfikacyjnych między skonfederowanymi a plenipotentami króla – w oparciu o Diariusz skonfederowanych na Kongresie Lubelskim de Anno 1716 – pozwoliły na rewizję dotychczasowych poglądów. Szlachta ówczesna była nie tylko świadoma potrzeb naprawy ustroju i opisania urzędów (głównie hetmańskiego), ale także dostrzegała konieczność ukrócenia zwiększającej się roli mediacyjnej Rosji. Najbardziej intrygującą kwestią związaną z konfederacją tarnogrodzką wydaje się postawa szlachty wobec dysydentów religijnych – stanęli oni w obronie ich praw, sprzeciwiając się tym samym hierarchii katolickiej, jak i samego króla.