Ars sarmatica, czyli Sarmacja a sztuka. Zarys problemu

Abstract

Autor artykułu rozważa perspektywy badania nowożytnej sztuki polskiej pod kątem jej stosunku do zjawiska zwanego „sarmatyzmem”. Wskazuje na brak jasnej definicji tego pojęcia i jego nikłą użyteczność badawczą, podobnie jak sformułowania „sztuka sarmacka”, dla której wyodrębnienia brak właściwych kryteriów. Istnieją jednak w obszarze polskiej sztuki nowożytnej dzieła i zjawiska artystyczne szczególnie związane z kulturową odrębnością dawnej Rzeczypospolitej. W przekonaniu autora to właśnie jest właściwa ars sarmatica – „sztuka sarmacka”. Następuje krótkie wskazanie kilku przykładowych dzieł sztuki, które do tego zbioru można zakwalifikować. Są to m.in: nekropolia rodu Czarnkowskich w czarnkowskiej farze, program ikonograficzny dziedzińca zamku Krzyżtopór w Ujeździe, malowidło tzw. „Hołdu carów moskiewskich” z połowy XVII wieku (pochodzące z nieznanej magnackiej rezydencji na południowo-wschodnich kresach Rzeczypospolitej), powstały w tym samym czasie polski wariant ikonografcznego typu rex armatus, wyobrażenie elekcji króla Stanisława Augusta pędzla Bernarda Bellotta (z Zamku Królewskiego w Warszawie), na koniec rysunki Jana Piotra Norblina ukazujące polskie sejmiki.