Malarski wystrój pałacu w Radzyniu Podlaskim i rola Jana Bogumiła Plerscha

Abstract

Niezachowane wnętrza pałacu Potockich w Radzyniu Podlaskim zaprojektowane przez Jakuba Fontanę, były jedną z ostatnich, oryginalnych manifestacji estetyki  rokoka w Polsce. Cechowała je oszczędna ornamentacja, wyraźna artykulacja białych boazerii za pomocą złoconych listew, ram i lizen, oraz supraporty w fantazyjnych, lecz symetrycznych ramach. Niektóre sale otrzymały dekorację ścienną, wykonaną zapewne w całości – jak wynika ze źródeł archiwalnych – przez Jana Bogumiła Plerscha, głównego (choć nie jedynego) malarza zatrudnionego przy realizacji wystroju pałacowego. Jego dziełem były też najpewniej supraporty, które próbuję przypisać konkretnym wnętrzom i zdefiniować ich sens w strukturze całej dekoracji: widoki morskie, krajobrazy górskie, sceny pasterskie oraz kompozycje z owocami i kwiatami zaaranżowane na tle parkowych perspektyw. Te ostatnie najwięcej łączy z martwymi naturami francuskiego malarza Augustina Dubuissona, zdobiącymi Sanssouci i Pałac Królewski we Wrocławiu. Z kolei widoki morskie były najpewniej wzorowane na grafice holenderskiej i stanowiły refleks holandyzmu – mody płynącej z ówczesnej Francji. Tak więc afiliacje francuskie są istotnym rysem malarskiego wystroju pałacu w Radzyniu, choć trudno mówić w tym autorskim projekcie Fontany o bezpośrednich wzorach. Niektóre malowidła Plerscha mają metaforyczny charakter i znajdują swe wyraźne ideowe potwierdzenie w dekoracji elewacji pałacowych: idea siedziby rycerza zamanifestowana za pomocą panopliów w polichromii Sali Balowej oraz koncept pałacu jako świątyni piękna i sztuki, czytelny w supraportach zdobiących Bibliotekę, przedstawiających sztuki wyzwolone, a także Architekturę Cywilną i Wojskową. Program ten nawiązywał do toposu pax et bellum – heroiczne zasługi przodków zrównoważono podkreśleniem pokojowych inicjatyw ówczesnego właściciela rezydencji – Eustachego Potockiego.