Tümel Önermenin ‘Cihet’i: Muḥammed el-Āmidī’nin Refʿu’l-Ḥicāb ʿan Cemīʿi’l-Muveccehāt İsimli Eseri Bağlamında Bir İnceleme

Abstract

Tumel onermenin modalitesinin zorunlu , dāʾimī ve diger modalitelerden hangisiyle nitelenebilecegi hususu, Islam mantik literaturunde onemli bir tartisma konusudur. Tartisma, Ibn Sīnā’nin ortaya koydugu modal mantik sistemindeki tumel onermenin modalitesine dair karsi-iddia ile baslamistir. Ibn Sīnā’nin ortaya koydugu karsi-iddia , ilk kez Faḫruddīn er-Rāzī ile delil formunu kazanmistir. Naṣīruddīn eṭ-Ṭūsī, iddiayi er-Rāzī’den farkli sekilde delillendirmis, el-Ḫūnecī ise karsi-iddia yi zikredip delilini ve itirazini belirtmemistir. Ibn Sīnā karsi-iddia ya karsi-ornek ile er-Rāzī de bolme ile itiraz etmis, eṭ-Ṭūsī ise itirazinda ortaya koydugu karsi-delil in orta teriminin kaplamini genisletmistir. Ibn Sīnā ve er-Rāzī’nin itirazlari, tumel onermenin modalitesi icin zorunlu modalitesi disindaki diger modaliteleri mumkun gorurken, eṭ-Ṭūsī’nin itirazi karsi iddiayi kabul eder gorunmektedir. Tumel onermenin modalitesine dair karsi-iddia lar, bunlarin delilleri ve bunlara yonelik itirazlar, 18. yuzyil Osmanli bilim havzasinda Muḥammed el-Āmidī tarafindan Refʿu’l-Ḥicāb ʿan Cemīʿi’l-Muveccehāt isimli risalede yeniden gundeme getirilmistir. Klasik donemde tartisilmis bir konuyu post-klasik doneme tasimasi ve bir tercihte bulunmasi nedeniyle oldukca kayda deger bir risaledir. Makalede, once soz konusu tartismanin Islam mantik literaturundeki serencami ozetlenmis, ardindan el-Āmidī’nin ilgili risalesi tahlil edilmis ve farkli bir delil ortaya konulmus, son olarak da risalenin tenkitli Arapca metni sunulmustur.