The Consideration of Mawlid (Wasīlat al-Najāt) as a Constitutive-Text in Terms of its Sources, Aesthetic Value, and Reproducibility

Abstract

Süleyman Çelebi’nin (ö. 825/1422) ölümsüz mesnevisi Vesīletu’n-Necāt, Moğol işgali ve şehzadeler arası çekişmeler gibi siyasal ve sosyal sorunların zirve yaptığı zor zamanlar-da yani, Fetret Dönemi’nde kaleme alınmıştır. Manzum bir siyerin özelliklerini gösteren bu eser, kendi çağında cevabi ve savunmacı bir rolü üstlenmiş, Hz. Peygamber’in deyim yerindeyse hulk u hûyunu ilgili mantık dairesinde tavsif etmiştir. Mevlid, her eser gibi, birtakım etkilenişlerin ve benzerliklerin çemberinde kendi varlık alanını oluşturmuş-tur. Bu sebeple onun kaynakçasında Türk İslam edebiyatının kurucu metinleri söz sahi-bidir. ʿĀşıḳ Paşa’nın (ö. 733/1332) Ġarīb-nāme’si ile Ḳāḍī Ḍarīr’in (ö. 14. yüzyıl) Sīre-tu’n-Nebī’si ilk akla gelenlerdir. Ayrıca bazı kaynaklarda Mevlid’in, bir dönem için Bur-sa’da ikamet eden meşhur kıraat alimi İbnu’l-Cezerī’nin (ö. 833/1429) Ẕātu’ş-Şifāʾ fī Sīreti’n-Nebī ve’l-Ḫulefāʾ eserinden ilhamla yazılmış olabileceği ifade edilmişse de, bu konuda herhangi bir mukayese yapılmadığı görülmüştür. Araştırmamızın ilk bölümü hem kaynakların mukayesesi hem de ilgili benzerliğin değerlendirilmesiyle ilişkilidir. İkinci bölümde, kurucu bir metin olarak Mevlid’in estetik değeri, bazı gayeler ve ilkeler eşliğinde izah edilmeye çalışılmıştır. Eserdeki gayeler yahut ilkeler, Görünür: Taʿlimī, Reel Gaye; Pratik: Ekonomik- Kültürel Gaye ve nihayet Uhrevî: Metafizik Gaye başlıkları altında incelenmiştir. Bu bölümün pratik amacı, birçok kaynakla benzerlik gösteren Mevlid metninin, estetik yönü ve üslubu sayesinde otoriter bir metne dönüştüğünü göstermek-tir. Çalışmanın son bölümü ise Mevlid’in defaatle işlenmesinin altında yatan sebepler ve günümüzde dahi bu metnin Müslüman kimliğini ifadede ne derece etkili olduğuna dair bazı kayıtların aktarımına ayrılmıştır.