Çinçavat kelimesinin etimolojisi

Abstract

Cincavat kelimesi Turkiye’nin ozellikle Kars, Igdir, Ardahan ve Artvin bolgelerinde kullanilan “kotu huylu, cimri, bencil, kavgaci, mizikci, gecimsiz, yuzsuz, pasakli, dedikoducu” gibi menfi birtakim anlamlara sahip bir sozdur. Kelime, sadece Turkiye ve Turkcede degil, Ermenice basta olmak uzere, Azerice ve Gurcucede de benzer anlamlarda kullanilmaktadir. Cildir-Igdir hattinda, yerlesik koy hayati yasayan, meyvecilik ve sebzecilik yapan halka, konargocerlerin asagilayici bir tabir olarak Cincavat dedikleri, XVII. yuzyildan bu yana takip edilebilmektedir. Bu kelime, Turkiye’de Igdir ve Cildir’da, Ermenistan’da ise Vedi bolgesinde koy adi olarak da karsimiza cikmaktadir. Bolge tarihi hakkindaki iddiali calismalariyla bilinen M. Fahrettin Kirzioglu, Cincavatlarin 1071 oncesinde bolgeye yerlesen Kipcak Turkleri oldugunu iddia etmekte ve kelimeyi “Cin+Cavat” seklinde bolerek birinci unsuru malum Cin ulkesine baglamaktadir. Ikinci unsuru ise Cavak (Cavax) ile birlestiren Kirzioglu, kelime bitimlerindeki -t ve -k seslerinin cogul eki oldugunu ileri surmustur. Kirzioglu, neticede kelimeyi “Cin-Cav-lar”, yani “Cin’den gelen Cav’lar” olarak aciklamis ve Cav adini “Cavuldur” ya da “Cavdar-Tatar” adli Turk boylarina baglamistir. Kirzioglu’nun bu onerisi ekseri tarihciler ve arastirmacilar tarafindan kabul gormus ve bolgenin 1071 oncesi Turklugu icin arguman olarak kullanilmistir. Ancak onun bu onerisi acikca bir halk etimolojisidir. Cincavat kelimesi Ermeni dilinden odunclenmistir. Ermenice cʿncʿahavat չնչահավատ “imansiz, inancsiz” anlaminda olup, bu kelimenin yerel agizlarda farkli telaffuzlarinin yaninda direkt cʿincʿavat չինչավատ formu da mevcuttur. Bu Ermenice kelime cʿncʿ- ve havat հավատ unsurlarindan olusmustur (*cʿncʿ-a-havat). cʿncʿ- unsuru bir tur privatif on ekidir, havat ise “faith, belief, creed; trust, confidence; fidelity, faithfulness, good faith, sincerity; proof, testimony, evidence; creed” anlamina gelmektedir. Kelime anlaminin “imansiz”dan, Turkce agiz derleme calismalarinda karsilastigimiz “cimri, bencil, gecimsiz, pasakli” vs.ye dogru evirilmesinin sebebi, kelimenin ayni zamanda etnonim olarak da kullanilmasidir.