Zanim skrystalizował się zakres badań, czyli o rozwoju nauk o człowieku i rasach ludzkich na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku

Abstract

Artykuł opisuje debatę polskich uczonych na temat celów i zakresu badań antropologii. Wpływ na jej przebieg i rozbieżność konkluzji miało szereg czynników. Druga połowa XIX wieku to okres początkowy w kształtowaniu się tej dyscypliny badawczej. Pierwsi antropolodzy byli lekarzami, dlatego też podnoszono znaczenie badań nad fizycznością człowieka jako gatunku i jego podziałem na rasy. Jednocześnie jednak widziano potrzebę łącznego ujmowania związków biologii z ludzką kulturą i z życiem społecznym. Temu służyć miały nauki uznawane za pomocnicze wobec antropologii fizycznej: historia, etnografia, etnologia, socjologia, językoznawstwo i archeologia. Recepcja nauki zachodniej nie przynosiła gotowych wzorców. Na jej gruncie funkcjonowało bowiem jednocześnie wiele ujęć ukształtowanych przez niezależne od siebie narodowe tradycje. Ponadto rozdział nauk o człowieku na odrębne dyscypliny jeszcze się nie dokonał. Stąd też spotykamy synonimiczność terminów takich jak antropologia, etnologia i etnografia. Polskie piśmiennictwo naukowe i popularnonaukowe, stanowiące podstawę źródłową niniejszego artykułu, odegrało znaczącą rolę w pogłębieniu dyskursu wokół kształtujących się nauk o człowieku. Wprowadziło problematykę antropologiczną i zainteresowało nią szeroki krąg czytelników. Bez samodzielnych badań oraz recepcji nauki obcej, dokonujących się w dobie zaborów, nie byłby możliwy rozwój nauk o człowieku po 1918 roku w wolnej Rzeczypospolitej.