Podróż do kresu mapy. Destrukcja kartografii jako dekonstrukcja – perspektywa pragmatyczna

Abstract

Artykuł dotyczy funkcjonowania map i ich wyobrażeń w warunkach wojennych na przykładzie polskiego materiału dotyczącego II wojny światowej. Punktem wyjścia jest relacja Mirona Biało- szewskiego zawarta w opowiadaniu Rajza dotycząca ucieczki jego rodziny we wrześniu 1939 roku w stronę granicy wschodniej. Opowiadanie wprowadza wątki, które są obecne w innych tek- stach okołowojennych i powojennych autora Pamiętnika z powstania warszawskiego, i które są interpretowane w kontekście innych źródeł (przede wszystkim literackich). Mapy używane podczas wojny miały wymiar propagandowy, dezorientowały zarówno swoich, jak i obcych użyt- kowników (czytelników). Okres wojenny oznacza ciągłe zapotrzebowanie na mapy oraz ujaw- nia deficyt przestawień kartograficznych, a jednocześnie ciągle zmieniająca się rzeczywistość obnaża ich bezużyteczność, w skrajnych przypadkach sprowadzając je do surowca wtórnego. Wojna jest stanem wyjątkowym, w którym proces dekonstrukcji kartografii zostaje przyśpie- szony. Jest to więc moment, w którym postulaty nurtu krytycznego w historii i teorii kartografii zostają spełnione, a pragmatyka dowartościowana. To użytkownik w konkretnej sytuacji dokonuje demaskacji racjonalnego umysłu stojącego za kartografią.