Kuruluşundan Günümüze Türkiye’nin Kelam Birikimi: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı

Abstract

Bu makale Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi’nin kurulusundan gunumuze Kelâm Anabilim Dali’ni; kurulusu, akademik yapilanmasi, felsefesi, ulusal ve uluslararasi duzeyde dini dusunceye katkisi cercevesinde ele almaktadir. Calismada oncelikle 1900’lu yillarin basindan Cumhuriyet donemine uzanan surecte Turkiye’deki yuksek din ogretimi hakkinda bilgi verilmis, bu ogretim icinde kelâm ilminin yeri genel olarak tespit edilmeye calisilmistir. Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi’nin kuruldugu 1949 yilindan gunumuze kadar kelâm alanina iliskin surec ise iki tarihsel donem uzerinden incelenmistir. Bu donemlerden ilki, Ilahiyat Fakultesi’nin kurulusunda Islâm Dini ve Mezhepleri Tarihi Kursusu altinda bir ders olarak okutulmasindan ayri bir kursuye donustugu 1974 yilina kadar olan surec ve 1974 yilindan gunumuze kadar yasanan surectir. Bu cercevede fakultenin kurulusundan gunumuze kelâm alanin tarihsel seyri; akademik kadroda yer alan ogretim uyeleri, ders icerikleri, akademik zihniyet, yapilan calismalar, calisilan tezler uzerinden ele alinmistir. Calismada tarihsel seyrin tespitinde ogretim uyelerinin ozluk dosyalari, ders iceriklerinin belirlenmesinde ise ozel olarak hazirlanan ders notlari ve alan akademisyenlerinin eserleri temel kaynak olarak kullanilmistir. 3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu uyarinca kapatilan medreselerin yerine batili tarzda kurulan Istanbul Dârulfunun’unu bunyesinde acilan Ilahiyat Fakultesi’nde yuksek din ogretimi surdurulmustur. 1933 yilinda ogrenci azligi sebebiyle soz konusu fakulte kapanmistir. Kasim 1949 yilinda egitim-ogretim faaliyetine baslayan Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi acilincaya kadar gecen 16 yil boyunca Turkiye’de yuksek din ogretimi yapilmamistir. Bu sure zarfinda, din alaninda yetismis uzmanlara duyulan ihtiyac gun yuzune cikmistir. Bu ihtiyaci karsilamak amaciyla Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi acilmistir. Yeni acilan fakultede ilahiyat alanina iliskin disiplinlerin ogretiminin yani sira felsefe, psikoloji, sosyoloji, yabanci diller vb. ilimlerin ogretimi de yapilarak cok yonlu bir birikime ve bakis acisina sahip ilahiyatcilarin yetistirilmesi amaclanmistir. Bu amaca binaen acilan fakultenin akademik yapilanmasinda yer alan kursulerden biri de Islam Dini ve Mezhepleri Tarihi Kursusu’dur Akademik yapilanmanin kursu sistemine gore duzenlendigi fakultede Kelâm ilmi, 1974 yilina kadar Islâm Dini ve Mezhepleri Tarihi Kursusu bunyesinde bir ders olarak okutulmustur. Bu kursu bunyesinde Islam dini esaslari, Islam mezhepleri tarihi ve kelâm derslerinin ogretimi yapilmistir. Kursunun ilk hocasi Prof. Dr. Yusuf Ziya Yorukân’dir. Surec icerisinde akademik kadroda degisiklikler olsa da 1974 yilina kadar kelâm alanina katki saglayan onemli isimlerden biri de Muhammed Tavit et-Tanci’dir. Fakultenin Kelâm disiplinin bilimsel huviyetini kazanmasinda ve gelistirmesinde Yorukân ve Tanci’nin katkilari dikkate deger niteliktedir. Bu bilim insanlari kendi calismalariyla kelâm alanina, yontem ve icerik acisindan onemli katkilar sunduklari gibi kendilerinden sonra bu alanda calisacak bilim insanlarinin yetismesini de saglamislardir. Zira Kelam Kursu’sunun/Anabilim Dali’nin kurucusu olan Huseyin Atay’in doktora danismani M. Tavit et-Tanci’dir. 1974 yilinda Huseyin Atay’in Profesor olmasi ile birlikte kelâm dersi, Islâm Dini ve Mezhepleri Kursusunden ayrilarak bagimsiz bir kursu huviyetini kazanmistir. Kelâmin bir dersten kursuye donusme surecinin mimari Prof. Dr. Huseyin Atay’dir. Atay’in cabalari ile kelâmcilik, Turkiye’de bir akademik disiplinin uyesi olmaktan daha ziyade kimlige donusmustur. Bu surecte Atay, alana iliskin onemli calismalarin yani sira uretilen bilimsel dini bilginin halka ulastirilmasi amaciyla ciddi gayret gostermistir. Bu cabasinin dikkate deger sonuclarindan biri 1982 yasasiyla ilk ve orta dereceli okullarda din derslerinin zorunlu hale getirilmesidir. Yorukân, Tanci, Atay ve yetistirdikleri akademisyenler Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Kelam Anabilim Dali’nda yapitiklari calismalarda; Kur’an ve akil vurgusu, elestirel dusuncenin ilahiyat alani icin onemi, insan merkezli kelam dusuncesi, guncel problemlere cozum uretme cabasi, Mu‘tezile ve Mâturidilik uzerine yapilan arastirmalar, klasik kelâm birikiminin gunumuze kazandirilmasi amaciyla yapilan tahkik ve tercume faaliyetleri on plana cikmaktadir. Bu cercevede yapilan bilimsel calismalarin ozunde dini dusuncenin tahlilinde ilahi olanla insani olan arasindaki ayrimin dogru tespit edilmesinin onemine isaret edilmektedir. Ayrica insana, yasaminin anlami ve degerine iliskin bir perspektif kazandirilmasi amaclanmaktadir. Insan merkezli kelam anlayisinin sistematik bir bicimde birey, sorumluluk ve ahlak temelinde ele alindigi Kelâm Anabilim Dali’nda, kelâm ilmi sadece soyut kurgulardan ibaret olan bir dusunce sistemi olarak degil, cevremizde ve dunyada olup bitenlere iliskin bir bakis acisi gelistirme ve kazandirma islevine sahip bir disiplin olarak yapilandirilmistir.