Nieważność czy bezskuteczność zawieszonej umowy zawierającej klauzule abuzywne

Abstract

Glosowane orzeczenie jest interesujące z kilku względów. Po pierwsze, wpisuje się ono w przyjętą już linię orzeczniczą, zgodnie z którą istnienie w umowie kredytu indeksowanego i denominowanego klauzul nieuczciwych może być powodem uznania przez sąd jej nieważności. Po drugie, glosowana uchwała potwierdza na gruncie krajowym możliwość utrzymania umowy w mocy na podstawie oświadczenia konsumenta akceptującego postanowienie niedozwolone, co wyrażono wielokrotnie w wyrokach TSUE. Po trzecie, uznaje prawo stron do wzajemnego dochodzenia roszczeń powstałych na skutek ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wykreowanego umową zawierającą klauzule abuzywne. W glosowanym orzeczeniu SN przyjął jednak pośrednio konieczność złożenia przez konsumenta w procesie oświadczenia o chęci skorzystania z ochrony przewidzianej dyrektywą 93/13 bądź też o rezygnacji z takiej ochrony. Złożenie takiego oświadczenia, według SN, skutkuje tym, że dopiero od tego momentu należy uznać bezskuteczność umowy, której wcześniejsza skuteczność jest zawieszona. Przyjęcie takiej konstrukcji ma konsekwencje w zakresie praw i obowiązków obu stron (przedawnienie, odsetki). Trudno uznać za zasadne traktowanie umowy zawierającej klauzule abuzywne za bezskutecznie zawieszoną. Skutek bezskuteczności zawieszonej umowy jest w prawie polskim przewidzianych tylko wówczas, gdy skuteczność umowy zależy od zgody osoby trzeciej. W glosie wskazano też na przyczyny, dla których TSUE uznał za możliwe składanie przez konsumenta oświadczenia w zakresie zgody na korzystanie z ochrony przewidzianej dyrektywą 93/13. Zarówno przyjęta konstrukcja bezskuteczności zawieszonej, jak i przyjęte orzecznictwo TSUE nie dają podstaw do tego, aby podzielić stanowisko SN zawarte w glosowanej uchwale o konieczności złożenia przez konsumenta oświadczenia co do objęcia go ochroną ani tym bardziej stanowisko dotyczące skutków takiego oświadczenia.