„Nie mnożyć bytów ponad potrzebę”. O władzy sędziego na przykładzie postępowań odrębnych

Abstract

Wadliwe definiowanie w polityczno-społecznej świadomości kategorii pod nazwą „sprawność postępowania sądowego” oraz słaba pozycja ustrojowa władzy sądowniczej stały się m.in. pułapką dla kierunku ewolucji struktury polskiego postępowania cywilnego. Rozwiązaniem, które według reformatorów ma zapewniać prawu procesowemu szybką reakcję na zmiany potrzeb interesariuszy wymiaru sprawiedliwości, stały się częste nowelizacje przepisów i ich coraz bardziej kazuistyczne brzmienie. Ustawodawca utożsamił modernizację z ustawiczną, normatywną rozbudową konstrukcji procesu cywilnego. Jeden z jej elementów to zwiększanie liczby i zakresu postępowań odrębnych. Ich status oddziałuje także na zasadę sędziowskiego kierownictwa postępowaniem. Wynika to z faktu traktowania dywersyfikacji praw i obowiązków sądu jako niezbędnej części składowej wielu postępowań odrębnych. Ta okoliczność powoduje z kolei nieracjonalną fragmentaryzację uprawnień i obowiązków sędziego. Nie zapewnia ona lepszej adaptacji prawa do dynamiki i różnorodności jego otoczenia, lecz przynosi odwrotne do zamierzonych skutki. Także wiele innych doświadczeń praktyki sądowej przemawia za zmianą paradygmatu odpowiedzialnego za metody regulowania aktywności sędziego w procesie. Bez szkody dla gwarancji procesowych, a z pożytkiem dla funkcjonalności postępowania w każdej sprawie, szczegółową treść wielu norm obecnego kodeksu postępowania cywilnego może zastąpić grupą norm o uniwersalnych właściwościach. Jednym z argumentów na poparcie tego postulatu jest przegląd praw i obowiązków sędziego w postępowaniach odrębnych, przeprowadzony z perspektywy roli przypisanej do zasady sędziowskiego kierownictwa postępowaniem cywilnym.