Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri

Muhammed b. Şebib el-Basri’nin hayati ve kelami gorusleri hakkinda sistematik bir bilgi olmamakla beraber erken donem Mutezile ekolu icerisinde yetismis bir kelamcidir. Daha cok yasadigi donemden yazilan eserlerden faydalanmak suretiyle Ibn Şebib’in kelami gorusleri tespit edilmeye calisilmistir. Ibn Şebib, tevhit konusundaki derin bilgisi ile maddenin ve dolayisiyla tabiatin ezeli oldugunu savunan Dehriyye, Seneviyye ve Merkayuniye gibi felsefi akimlari elestirmis, felsefi bir duzeyde onlarin goruslerini curutmeye calismistir. Ayrica hicbir sekilde bilginin degerini kabul etmeyen Sofistlerle de tartismaya girerek onlarin goruslerini elestirmistir. Kendisinden sonra gelen kelamcilar, onun felsefi akimlarla yaptigi tartisma ve elestirilerinden gerek metot olarak, gerek icerik olarak faydalanmislardir. Âlem ve icindeki nesnelerin, varliklarini kendi dogal yapilarindan degil, sonradan bir baskasi tarafindan yaratildigindan hareketle Allah’in varligini ve birligini, rasyonel olarak ispat etmeye calisir. Bu metot, ilk donem Mutezile kelamcilarinin kullandigi bir metottur. Tevhid ve adalet konularda mensubu oldugu Mutezile ekolu ile paralel goruslere sahip iken, buyuk gunah ile va’d ve va’id konularinda ise Murcie gibi dusunur. Makale, inanc ile ilgili ozgun goruslere sahip olan Ibn Şebib’in, kelami goruslerini ortaya koymayi amaclamaktadir.