Osmanlı Maliyesinde Divanı Muhasebatın Yeri: Karşılaştırmalı bir İnceleme

Bu çalışma, Osmanlı maliyesinde 19. yüzyılın ikinci yarısında tesis edilen divanı muhasebatının aynı dönemde devlet gelir ve giderlerinin bütçeye ve kanuni hükümlere uygunluğunu incelemek ve onaylamakla görevli bulunan Avusturya-Macaristan, Almanya, Belçika, Fransa, İngiltere ve İtalya divanı muhasebatları ile bir mukayesesini yapmaktadır. Bu kıyaslama, 1900’lü yılların başında tutulan raporlardan ve o dönemde yazılmış eserlerden yola çıkarak divanı muhasebatın tarihsel gelişiminin yanı sıra yetkileri ve teşkilatı üzerinden yapılmıştır. Çalışma, Osmanlı Devleti dahil diğer tüm devletlerde divanı muhasebatın devlet gelir ve giderlerini tetkik etmek amacıyla tesis edildiğini ortaya koymaktadır. Ancak ülkeler arasında gerek tarihsel süreç gerekse görev ve teşkilat anlamında birtakım farklılıkların olduğu çalışmada vurgulanmıştır. Örneğin, Osmanlı Devleti ile Almanya, Fransa ve Belçika Divanı Muhasebatları yukarıda belirtilen ortak göreve ek olarak yargılama görevi de üstlenmişlerdir. Yine Osmanlı ile Almanya, Fransa ve İngiltere’de divanı muhasebat reisi kayd-ı hayat ile göreve seçilmiş iken; Belçika divanı muhasebat reisi altı yılda bir seçilmek koşuluyla görevlendirilmiştir.