Obrazovanjem protiv društvenih nepravdi

Knjiga Paula Freirea Pedagogija obespravljenih, objavljena 1968. godine na portugalskom, a 1970. godine na engleskom jeziku, važna je za sve one koji obrazovanje vide kao tesno povezano sa društvom, ali i društvenim promenama. Godine 2002. prevedena je na hrvatski jezik, a nedavno se pojavilo i izdanje na srpskom jeziku. Paulo Freire smatra se osnivačem kritičke pedagogije. Kritička pedagogija je najpre bila namenjena odraslima, i to pripadnicima i pripadnicama obespravljenih društvenih grupa. Za Freirea, kritička pedagogija predstavljala je sredstvo pomoću kog bi obespravljeni i obespravljene osvestili sopstveni položaj u društvu, kao i uzroke koji su do njega doveli. Obrazovanje i učenje su inherentno politički činovi, a cilj kritičke pedagogije jeste emancipacija od ugnjetavanja kroz buđenje kritičke svesti. Obrazovanje, kako ga shvata Freire, jeste subverzivna sila. Freire kritikuje tradicionalni obrazovni sistem jer ga vidi kao jedno od glavnih oruđa za održavanje postojećih odnosa moći. Obespravljivačima odgovara da su ljudi pasivni. Zato Freire predlaže sistem obrazovanja koji oslobađa učenike i učenice, odnosno obrazovanje u kom učenici i učenice kritički razmišljaju i donose samostalne zaključke. Pošto je proteran iz Brazila,2 Freire je razvijao kritičku pedagogiju kroz rad na obrazovanju odraslih, najviše u afričkim zemljama. Drugim rečima, njegove teorijske koncepcije podržane su dugogodišnjim pedagoškim iskustvom.