Koloryzm i krytyka

Dyskusja krytyczna wokół malarstwa kolorystycznego w sztuce polskiej rozwijała się niemal od momentu pojawienia się pierwszych jego zalążków, czyli od chwili utworzenia Komitetu Paryskiego i wyjazdu grupy uczniów Józefa Pankiewicza, tak zwanych kapistów, „za sztuką” do Paryża w 1924 roku. Zainicjowana w wyniku działalności grupy młodych malarzy tendencja w sztuce polskiej i towarzysząca jej refleksja estetyczna okazały się niezwykle trwałe, całkowicie przeobrażając scenę artystyczną w kraju i z biegiem czasu urastając do rangi jednej z najważniejszych w malarstwie polskim XX wieku koncepcji malarskich. Refleksja krytyczna rozwijana na temat i wokół koloryzmu przebiegała w kilku fazach, z których przynajmniej dwie pojawiły się jeszcze w „heroicznym” okresie międzywojnia, natomiast dalszy ich przebieg, zróżnicowany w charakterze i wieloaspektowy, przynależał już do czasów powojennych. Refleksja ta odzwierciedliła wówczas obecność koloryzmu i jego kontynuacji w życiu artystycznym całego okresu PRL-u, jak też w czasach po transformacji, i nie znikła z niego praktycznie aż po dzień dzisiejszy. Pierwszą fazę wyznaczyło zawiązanie grupy kapistów, przygotowania do wyjazdu do Paryża, w końcu kilkuletni okres pobytu we Francji oraz proces formowania upodobań artystycznych i przekonań estetycznych skupionych wokół Pankiewicza uczniów. Druga faza formowania tendencji kolorystycznej w malarstwie polskim (wraz z towarzyszącym jej namysłem krytycznym) przypadła na lata 30. XX wieku i była związana z działalnością kapistów w kraju. Większość z nich wróciła wtedy z Paryża, podejmując różne inicjatywy na rzecz propagowania nowej tendencji w malarstwie poprzez organizowanie wystaw, działalność związkową, a także aktywność publicystyczną. Główny ciężar krytyki, w jej odmianie prezentacyjnej i ideowej, wzięli na siebie sami malarze, a wielu z nich odznaczyło się wtedy wybitnymi publikacjami o malarstwie i, szerzej, o sztuce. Wśród nich należy wymienić Jana Cybisa, Józefa Czapskiego i Jerzego Wolffa. W pierwszych latach po II wojnie światowej dawni kapiści podjęli działalność pedagogiczną na większości wyższych uczelni artystycznych w kraju, przekonując środowiska nowej władzy dorobkiem artystycznym, jasno określonymi założeniami forsowanej estetyki sztuki „czystej” i walki o „jakość malarską” oraz polityczną neutralnością wypowiedzi artystycznej. Z drugiej strony koloryści znaleźli poparcie w gronie znakomicie piszących krytyków i historyków sztuki, wśród których wyróżniali się między innymi Helena Blumówna, Zdzisław Kępiński i Jacek Woźniakowski. Wśród uczniów dawnych kapistów pojawili się także malarze uprawiający pogłębioną krytykę eseistyczną, tacy jak Stanisław Rodziński i Jacek Sempoliński, którzy niejako przejęli pałeczkę od wybitnych poprzedników. W latach 60. i 70. XX wieku związana z kolorystami krytyka weszła w fazę podsumowań ich dorobku, a także starała się określić miejsce koloryzmu w historii sztuki polskiej pierwszej połowy XX wieku oraz wskazywała na jego wciąż aktywną rolę w malarstwie czasów najnowszych. Argumentowała także na rzecz pogłębionej wiedzy kolorystów z zakresu teorii sztuki i ich znajomości kluczowych dla sztuki zagadnień formy plastycznej. W końcu dowodziła, że to właśnie koloryści wnieśli do polskiej sztuki nowoczesną świadomość malarską, przyczynili się do pogłębienia stosunku do sztuki w kraju, a także mieli ogromne zasługi dla edukacjiartystycznej.