Przeszłość i przyszłość placu Litewskiego z perspektywy badań archeologicznych

Badania archeologiczne towarzyszące rewitalizacji placu Litewskiego w latach 2016–2017 przyniosły niespodziewane ustalenia nakazujące inne, od dotychczas obowiązującego, odczytanie funkcji, jakie ta przestrzeń przez ostatnie 500 lat pełniła w tkance miejskiej Lublina. Uważany był on za „plac na rozdrożu”, położony na skrzyżowaniu dróg, poza strefą zurbanizowaną. Faktycznie, w jego wschodniej części rozwidlały się szlaki wiodące do Małopolski i Wielkopolski. Dzięki wykonanym badaniom, wiemy jak owe drogi zmieniały swe nawierzchnie i jak długo były użytkowane. Przy traktach, już w późnym średniowieczu, zaczęły powstawać obiekty wystawione w technice szachulcowej, takiej samej, z jakiej korzystano przy wznoszeniu zabudowy miasta ukrytego za murami Kazimierza Wielkiego. Obok domów wyrastały pracownie rzemieślnicze – garncarsko-kaflarskie, rogownicze, metalurgiczne. W okresie nowożytnym wnętrze obecnego placu Litewskiego było stopniowo zabudowywane obiektami świeckimi i sakralnymi. Wśród nich centralne miejsce zajmował kościół oo. Bonifratrów. Przy nim rozwinął się intensywnie użytkowany cmentarz. Chowano tu w zdecydowanej większości dorosłych mężczyzn, których szkielety nosiły ślady urazów. Zapewne ludzie ci byli podopiecznymi zakonników, którzy posiadali rozległą wiedzę medyczną, gdyż pacjenci zmarli z innych powodów niż odniesione rany. Nekropolia przylegała do III linii szańców miejskich, usypanych w latach 20. XVII wieku. W roku 2016 w środkowej części placu odsłonięto fosę oraz bastion z załomami, których bieg został naszkicowany na planie C. V. d’Örken z 1716 roku. Badania archeologiczne towarzyszące rewitalizacji placu Litewskiego dostarczyły także danych o bytności ludzi w tym miejscu w środkowym neolicie oraz we wczesnym średniowieczu. Natknięto się również na ślady działań wojennych z lata 1944 roku. Odkrycia archeologiczne ujawniły i zilustrowały zmiany w funkcjach, jakie pełniły poszczególne części placu Litewskiego na przestrzeni wieków.