Trzy zapomniane kościoły maryjne (Theotokos) epoki bizantyjskiej w Ziemi Świętej

W historii Ziemi Świętej epoka bizantyjska jawi się bezsprzecznie jako czas intensywnego rozkwitu budownictwa sakralnego, zwłaszcza dedykowanego Świętej Bożej Rodzicielce Maryi (Theotokos). Spośród kościołów noszących ten tytuł do naszych czasów przetrwały nieliczne. Jednak na szczególną uwagę zasługują trzy, które od swojego upadku nie doczekały się odbudowy, a przez Prokopiusza oraz w innych źródłach literackich uznane zostały za znamienite. Są nimi: Kathisma, kościół na górze Garizim oraz Nea. Artykuł przedstawia wyniki najnowszych badań archeologicznych, jak też starożytne świadectwa literackie ukazujące funkcjonowanie wymienionych sanktuariów w ich kontekście historyczno-religijnym. Celem tego opracowania jest próba odpowiedzi na pytanie o powody, dla których wskazane świątynie maryjne, uważane za jedne z największych w Palestynie epoki bizantyjskiej, nie zostały odtworzone. Wydaje się, że przyczyniły się do tego trzy czynniki: brak bezpośredniego związku z wydarzeniami zbawczymi, o których traktują cztery kanoniczne Ewangelie, niekorzystna sytuacja geopolityczna oraz względy finansowe.