KÜLTÜREL MİRAS UNSURU OLARAK YAYLA MUTFAK KÜLTÜRÜ: GÜMÜŞHANE İLİ ÖRNEĞİ

Türkiye’de geleneksel olarak hayvancılık amaçlı kullanılan yaylalar, yaz aylarında hayvan otlatmak, küçük çaplı da olsa tarım faaliyetlerinde bulunmak veya dinlenmek amacıyla kendilerinden faydalanılan geçici yerleşme alanları özelliği taşırlar. Tarım arazilerinin dar ve parçalı olduğu Gümüş-hane ili (özellikle ilin kuzeydeki arazileri) ve çevresi ülkemizde yaylacılık faaliyetlerinin en yoğun olduğu sahalar arasında yer almaktadır. Yörede hayvancılıkla meşgul olan halk için otların uzun süre kurumadan yeşil kaldığı yaylalar büyük önem taşımaktadır. Yaylalar, çeşitli özellikleri yanında aynı zamanda kültürel bir birikimin adeta gizli bir hazinesi niteliğindedir. Önce Orta Asya, sonrasında da Anadolu’da binlerce yıldır hayvancılık amacıyla yaylak ile kışlak arasında yer değiştiren topluluklar, sürdürdükleri ekonomik faaliyetlerin ve yaşadıkları coğrafyanın etkisiyle kendilerine has bir kültür oluşturmuşlardır. Bu kültürün en önemli unsurlarından birini de yayla mutfağı oluşturmaktadır. Yayla mutfağı, Türk toplumsal hayatında geçmişten beri süregelen yayla hayatının vazgeçilmez olgu-larından birini oluşturmaktadır. Yayla mutfak kültürü, zamanla birçok yönden ayırt edici öğenin eklenmesi ile özgün bir kimlik kazanmıştır. Mutfak kültürünün oluşmasında, coğrafi bölge, sosyo-ekonomik yapı, gelenek, görenek, tarım, hayvancılık ve teknolojik gelişmeler etkili olmuştur. Bu çalışma kapsamında da kültürel miras unsuru olan yayla mutfak kültürünün geldiği son nokta ele alınmış, gelişimsel açıdan yayla mutfak kültürünün olumlu ve olumsuz yönleri tartışılmıştır. Yayla mutfağına ilişkin mevcut durumun yerinde tespit edilmesi için Doğu Karadeniz Bölümü illerinden Gümüşhane yaylalarına saha çalışmaları düzenlenmiştir. Bu çalışmalar kapsamında yayla sakinleri, muhtarlar, işletme sahipleri ve çeşitli paydaşlarla görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerden elde edilen veriler üzerinden içerik analizi ve betimsel analiz yapılmıştır. Analizler sonucunda, yayla mutfak kültürü dört ana tema ve on alt tema üzerinden kategorize edilmiştir. Gümüşhane yayla mutfak kültürünün temel yapısını oluşturan bu dört ana temayı; hayvansal ürünler, tarımsal ürünler, yöresel ürünler, yenilebilir yabani bitkiler ve mantarların oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır. Katego-rize edilen her bir tema katılımcıların ifadeleri, gözlem ve ikincil verilere dayalı olarak bulgular kısmında değerlendirilmiştir. Ayrıca yaylalar da bakılan hayvan sayısı ve ekilen alan miktarı bakımından azalmaların olduğu, eskiden yayla halkı tarafından üretilen hayvansal ve tarımsal ürünlerin miktarının fazla olduğu ancak günümüzde yaylada yaşayan hanelerin genel itibari ile kendilerine yetecek kadar üretim gerçekleştirmeye çalıştığı, haftalık merkez yaylalarda kurulan pa-zarlardan veya ilçelere yakın marketlerden temel ihtiyaçlarını satın aldıkları tespit edilmiştir. Bunun yanında yaylalarda yapılan yöresel yemek ve yiyecekler listelenmiş ve yöresel yemek kültürünün bölgeye özgü ürünler kullanılarak devam ettiği gözlemlenmiştir. Son olarak, yayla mutfak kültürünün aslına uygun olarak yaşatılması, devanlılığının sağlanması ve gelecek kuşaklara bir kültür öğesi olarak aktarılması için öneriler sunulmuştur.