Eş’arî Kelâm Geleneğinde İmâmet Nazariyesi: Diyâuddîn Ömer er-Râzî Örneği

Fahreddin Râzî’nin (öl. 606/1210) babası olan Diyâuddîn Ömer, çok yönlü bir âlim olup fıkıh, usûl, tasavvuf, hitabet, edebiyat ve kelâm gibi alanlarda etkin bir kişiliğe sahiptir. Hitabetinin güçlü olmasından dolayı kendisine “Hatîbü’r-Rey” unvanı verilmiş ve sonraki süreçte bu lakapla tanınmıştır. Onun bu edebî yönü kelâmi görüşlerine de yansımıştır. O, imâmetle ilgili fikirlerini temellendirirken şiirlerden de yararlanmış ve şiirleri birer araç olarak kullanmıştır. Nihâyetü’l-merâm fî Dirâyeti’l-kelâm adlı kayıp eserinin ikinci cildinin bulunmasıyla beraber onun fikirleri hakkında geniş malumata sahip olunmuştur. Diyâuddîn Ömer, İmâmet meselesinde Sünnî geleneksel düşünceyi kabul etmekle beraber konuyla ilgili farklı fikirler ortaya atan, kendinden önceki devirde yaşayan kelâm ve fıkıh âlimlerinin görüşlerini dönemin koşulları perspektifinde yeniden ele alan ve içinde bulunduğu toplumun sosyopolitik problemleri hakkında teolojik bir bakış açısı sunan ve çözüm önerileri geliştiren önemli bir bilgindir. Bu çalışmada, İmâm tayin etmenin gerekliliği, İmâmda bulunması gereken nitelikler, imâmetin nasıl gerçekleşeceği, imâmın görevden alınmasının imkânı, aynı dönemde iki İmâmın bulunmasının imkânı, İmâmın nass ile mi tayin edileceği, biat ile mi seçileceği, Hz. Peygamber’den sonra insanların en üstününün/faziletlisinin kim olduğu, Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali’nin halifelikleri gibi konular Diyâuddîn Ömer perspektifinden incelenmiştir. The Theory of Imamate in the Ash'arite Kalam Tradition: The Example of Diyâuddîn Ömer er-Râzî Abstract Diyâuddîn Ömer, the father of Fahreddin Râzî (d. 606/1210), is a versatile scholar and has an active personality in fields such as fiqh, usûl, mysticism, oratory, literature and theology. Due to his strong oratory, he was given the title "Hatîbü'r-Rey”, and he was known with this nickname in the following period. This literary aspect of his was also reflected in his theological views. While basing his ideas on the İmâmate, he also benefited from poems and used them as tools. With the discovery of the second volume of his lost work called Nihâyetü'l-merâm fî Dirâyeti'l-kelâm, extensive information has been obtained about his ideas. Diyâuddîn Ömer, although accepting the Sunni traditional thought on the issue of Imamate, is an important person who puts forward different ideas on the subject, reconsiders the views of the theological and fiqh scholars living in the previous period in the perspective of the conditions of the period, and offers a theological perspective on the sociopolitical problems of the society he is in and develops solution suggestions. He is a scholar. In this study, the necessity of appointing an İmâm, the qualifications that the İmâm should have, how the İmâmate will take place, the possibility of dismissing the İmâm, the possibility of having two İmâms in the same period, whether the İmâm will be appointed by nass or elected by allegiance, Hz. Who is the most virtuous/superior of people after the Prophet? Abu Bakr and Hz. Issues such as Ali's caliphate were examined from the perspective of Diyâuddîn Ömer.