Impurity in Terms of Human Ontology: al-Tawba 9/28

Bu makalede, musriklerle sosyal iliskinin mahiyetine dair Musluman dusunce geleneginde ortaya konulan literatur genel hatlariyla ele alinmaktadir. Soz konusu literatur, “musrikler bu yildan sonra Mescid-i Harâm’a yaklasmasinlar” (Tevbe 9/28) ayeti temelinde sekillenmistir. Bu baglamda âlimler sirkin mahiyeti, Mescid-i Harâm bolgesinin sinirlari ile bu bolgeye yaklasmamayi ifade eden fiilin icerigi ve ozellikle de ayetteki uyarinin Hac ibadeti ile sinirli/kayitli olup olmadigi gibi hususlari tartisma konusu yapmislardir. Bu ayet cercevesinde ortaya konulan literaturde iki gorusun on plana ciktigi gorulmektedir. Bunlardan ilki, Mescid-i Harâm ifadesiyle kastedilen mananin tum mescitleri kapsayacagi dusuncesinden hareketle “yaklasmama” yasagin sinirlarini genisletirken diger gorus, maslahatci bir yaklasimla soz konusu bolgenin Kâbe ve cevresiyle sinirli oldugu iddiasina dayanmaktadir. Bu baglamda ilk goruste, harem bolgesine musriklerin hicbir surette giremeyecegi savunulurken ikinci goruste, musriklerin cahiliye doneminde yaptiklari tarzda hac ve umre ibadeti yapmak amaciyla soz konusu bolgeye giremeyecekleri ancak ticaret, seyahat vb. farkli maksatlarla gelebilecekleri vurgulamaktadir. Makalede konu H. VII. yuzyila kadar kaleme alinan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şii tefsirler temelinde irdelenmistir. Bu baglamda Mukātil b. Suleymân, Imâm Şâfii, Cassâs, Ebu Bekir Ibnu’l-Arabi ve Kurtubi’nin kaleme aldigi ahkâm tefsirleri; Taberi, Ibn Ebi Hâtim, Ebu Ishak es-Sa‘lebi ve Ibn Kesir’in yazdigi rivayet tefsirleri; Mâturidi, Zemahseri, Fahreddin er-Râzi, Beyzâvi ve Ebu’l- Berakât en-Nesefi’nin dirayet tefsirleri ile Şii mufessirler Kummi, Ayyâsi, Ebu Ca‘fer et-Tusive Tabersi’nin tefsirleri incelenmistir. Konunun bahsi gecen tefsirler temelinde ele alinmasindaki amac ayetin anlasilmasina bagli olarak ortaya konulan fikhi hukumleri ve gerekcelerini tespit ederek mukayese yapmaktir. Zira Tevbe suresi 28. ayetin anlasilmasinda, dini anlama tarzlari bakimindan Ashâbu’l-Hadis ve Ashâbu’r-Rey olarak nitelenen âlimlerin goruslerinin belirleyici oldugu gorulmektedir. Konu baglaminda Şii tefsirlerin incelenmesindeki amac ise soz konusu literaturde Tevbe suresi 28. ayetin ele alinmasina iliskin bakis acisinin Ashabu’l Hâdis’e mi Ashabu’r-Rey’e mi yakin oldugunu tespite yoneliktir. Incelenen tefsirlerde ilk gorusun Imâm Mâlik ve Imam Şâfii’ye ait oldugu belirtilirken ikinci gorus Ebu Hanife’ye nispet edilmistir. Imâm Mâlik ve Imam Şâfii’ye ait olan gorus genel kabul gorurken Ebu Hanife ve Mâturidi’nin benimsedigi, Hanefi-Mâturidi âlimler tarafindan kabul goren ikinci gorus, tarihsel surecte saz olarak nitelendirilmis ve dikkate alinmamistir. Makalede, H.7. yuzyil’a kadar yazilan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şii tefsirleri ozelinde bu goruslerin temel mantigi, ortaya cikis surecleri ve bu cercevede uretilen fikhi hukumler analitik bir bakis acisiyla irdelenmeye calisilmistir. Makalede sonuc olarak Ashabu’l-Hadis’e mensup âlimlerden Imâm Mâlik ve Imâm Şâfii’nin konuyu sadece musrikleri degil tum gayr-i muslimleri icerecek sekilde ele aldiklari ve bu gruplarla kurulacak sosyal, ekonomik ve siyasi iliskinin mahiyeti hakkinda fihki hukumler koyduklari gorulmektedir. Bu hukumlerle, Musluman dusunce geleneginde gayr-i Muslimlerin ozellikle sosyo-kulturel acidan otekilestirilmeleri mesrulastirilmistir. Bu bakis acisi Muslumanlarin birlikte yasama kulturune katki saglamalarini engelledigi gibi insana saygiyi temel alan Kur’an’in bakis acisi ile de celismektedir. Bu baglamda Ashabu’r-Rey’in onemli temsilcilerinden biri olan Ebu Hanife’nin yasaklama emrini cahiliye doneminde yapilan hac fiili ile sinirlamasi konuya iliskin bakis acisinda ciddi farkliliklara imkân tanimaktadir. Ebu Hanife’nin bu anlama bicimi, gayr-i Muslimlere iliskin olumsuz bir uygulamaya imkân vermedigi gibi takipcisi Mâturidi tarafindan gelistirilerek ahlaki bir boyutta ela alinmistir. Surec icerisinde soz konusu anlama bicimi, ayni dusunce gelenegine mensup olan Cassâs ve Ebu’l-Berekât en-Nesefi tarafindan devam ettirilerek gelistirilmistir.