«Տիկին Բովարիի» ստվերը «Ապուշը» վեպի տասնմեկերորդ գլխում

Abstract

Ֆրանսիական գրականության նուրբ գիտակ, Բալզակի ,Էժենի Գրանդեիե ներշնչված թարգմանիչ Ֆ. Դոստոևսկին մշտապես նույն զգայուն ուշադրությամբ է հետևել ֆրանսիական գրական դաշտը պայմանավորող իրադարձություններին: 1876 թվականին ,Հեզաբարոնե պատմվածքի հակիրճ նախաբանը դրա ամենաուշագրավ ապացույցներից է: Հղելով երիտասարդ Հյուգոյի առաջին վիպագրական փորձին՝ ,Մահապարտի վերջին օրըե երկին, գրեթե մեկ դար անց Դոստոևսկին պատասխանում է Ժյուլ Ժանենի և Շառլ Նոդյեի անհիմն քննադատություններին՝ Վիկտոր Հյուգոյի երկն անվանելով ,ամենաճշմարտացին ևիրականըե երբևէ նրա գրած վեպերիցե: Դոստոևսկու գրական նախընտրությունների վերաբերյալ ոչ պակաս հետաքրքիր մի վկայություն է ամփոփված ,Ապուշըե վեպում, որի տասնմեկերորդ գլխում հիշատակվում է Նաստասյա Ֆիլիպովնայի ընթերցած վերջին գրքերից մեկը: Ներթափանցելով հերոսուհու վարձակալած սենյակները՝ իշխան Միշկինը սեղանին բացահայտում է ,Տիկին Բովարիիե ֆրանսալեզու հրատարակությունը՝ բացված էջով: Վկայելով Դոստոևսկու գրական նախասիրությունների մասին՝ այս հիշատակումը միևնույն ժամանակ առնչությունների և տարբերությունների սքողված մի եզր է գծում երկու հերոսուհիների միջև: Սույն ուսումնասիրությունը փորձում է պարզել, թե ի՞նչ է փնտրում ռուս վիպասանը Էմմա Բովարիի ստվերում վեպի ամենավճռորոշ դրվագներից մեկում, և թե ինչպես «մատենագրական» այս մանրամասնությունը կարող է դառնալ կանացի կերպարի մեկնության բանալիներից մեկը: Անդրադառնալով երկու կանացի կերպարների ընդհանրություններին և տարբերություններին՝ ուսումնասիրությունն առաջարկում է ընթերցել վիպական այս ճակատագրերը՝ որպես հարկադիր ինքնօտարման մի պատմություն: Lecteur avisé de littérature française, traducteur inspiré d’ «Eugénie Grandet» de Balzac auquel il dédiera sa traduction à l’occasion de la visite pétersbourgeoise du romancier français, Dostoïevski sera toujours sensible aux événements qui définissent l’espace littéraire en France. En 1876, l’«Avant-propos » de « La Douce» en offre une preuve saisissante, en évoquant « Le dernier jour d’un condamné», première entreprise romanesque du jeune Hugo. Ainsi, à distance de presqu’un demi-siècle, Dostoïevski répond aux jugements arbitraires de Jules Janin et de Charles Nodier, qualifiant le roman de Hugo « de plus vrai et de plus réel de tout ce qu’il a jamais écrit». «L’Idiot » contient un autre témoignage implicite, mais non moins significatif de ses fréquentations littéraires. Ainsi, dans le onzième chapitre de « L’Idiot » (IV partie), avant l’épilogue, le récit précise l’une des dernières lectures de Nastassia Filipovna. Le prince Michkine, introduit dans les chambres louées par l’héroïne, découvre sur la table de nuit l’édition française de « Madame Bovary », à la page ouverte. Témoignage des goûts littéraires de Dostoïevski, cette évocation crée en même temps un lien implicite entre les deux héroïnes. En partant de ce détail « bibliographique », la présente étude cherche à montrer pourquoi Dostoïevski, à l’un des moments les plus décisifs du récit, a recours au célèbre roman de Flaubert, comment cette évocation pourrait devenir l’une des clefs d’interprétation du personnage féminin. En étudiant les analogies et les différences des deux figures féminines, l’article propose de lire ces deux destinées romanesques comme une histoire d’une aliénation imposée. Чуткий знаток французской литературы, вдохновенный переводчик « Евгения Гранде», Достоевский всегда с особым интересом и трепетно следил за новыми явлениями и тенденциями французской литературы. В 1876 году, в кратком вступительном слове (« От автора ») своего фантастического рассказа « Кроткая» русский классик удивляет неожиданно тонким восприятием первого романа молодого В. Гюго – « Последний день приговоренного к смертной казни ». Отвечая на столь поверхностные критики современников французского поэта - Ш. Нодье и Ж. Жанен - Достоевский считает роман Гюго « самым реальнейшим и самым правдивейшим произведением из всех им написанных ». Роман « Идиот » предоставляет читателю очередное свидетельство о литературных влечениях Достоевского.