Καλλιτεχνική έρευνα στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του 1990 ως τα χρόνια της κρίσης

Abstract

Οι πρόσφατες εξελίξεις γύρω από την καλλιτεχνική έρευνα στην Ελλάδα αποτελούν το επίκεντρο της έρευνας. Πρόκειται για μια θεωρητική και μεθοδολογική συμβολή στο σχετικά νέο αυτό πεδίο, που προσελκύει διεθνές ενδιαφέρον γύρω από την ιστορία του και τις προοπτικές του, μεταξύ άλλων και λόγω του ρόλου του στην πολιτισμική παραγωγή αξιών. Συνεπώς, αυτή η επίκαιρη έρευνα φιλοδοξεί να καταγράψει το κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο παραμένει ως σήμερα ελλιπώς καταγεγραμμένο και υποτυπωδώς αναλυμένο. Ο σχετικά πρόσφατος όρος «καλλιτεχνική έρευνα», που αναφέρεται σε ερευνητικές δραστηριότητες οι οποίες υιοθετούνται από καλλιτέχνες για την παραγωγή καλλιτεχνικού έργου, έχει προκαλέσει έντονο προβληματισμό. Η ερευνητική πρόταση απαντά ακριβώς σε αυτό το ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική έρευνα και τους τρόπους με τους οποίους αυτή σχετίζεται με τις νέες τάσεις στην τέχνη, ενώ δίνει έμφαση στην κριτική που αναπτύσσεται γύρω από τα επιστημολογικά και τα πολιτικά θέματα που ανακύπτουν από τη διάδοσή της. Η καταγραφή της καλλιτεχνικής έρευνας στην Ελλάδα δεν μπορεί παρά να λάβει υπόψη της ότι για κάποιους συνδέεται με το καινοτόμο πνεύμα των καλλιτεχνών, ενώ για άλλους αποτελεί υποπροϊόν των νεοφιλελεύθερων ανταγωνιστικών σχέσεων στα πεδία παραγωγής γνώσης, που μακροπρόθεσμα μπορεί να συντελέσει στον περιορισμό της καλλιτεχνικής ελευθερίας και στη διαμόρφωση μιας νέας «ακαδημαϊκής» τέχνης. Η έρευνα εστιάζει στην περίοδο από το 1990 έως σήμερα, οπότε εντοπίζεται σημαντική ανάπτυξη της καλλιτεχνικής έρευνας στην Ελλάδα, κυρίως μέσα από καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες που δανείζονται στοιχεία από τις κοινωνικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες για την παραγωγή καλλιτεχνικού έργου. H τάση αυτή ενισχύεται από τις συνεργασίες μεταξύ Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών κατά την περίοδο της «κρίσης» και από το διεθνές ενδιαφέρον για τη σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή. Ταυτόχρονα, η καλλιτεχνική εκπαίδευση στην Ελλάδα καλείται να στηρίξει την καλλιτεχνική έρευνα και αντίστοιχα να προσαρμόσει και να ανανεώσει περαιτέρω το περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών. Η έρευνα συνδυάζει έννοιες και εργαλεία από την ανθρωπολογία και την ιστορία της τέχνης, με σκοπό να καταγράψει και να αναλύσει την καλλιτεχνική έρευνα στην Ελλάδα. Η μεθοδολογία και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, συνοψίζονται ως εξής: α) δημιουργία ενός αρχείου σχετικών καλλιτεχνικών έργων, καλλιτεχνών και εκθέσεων· β) σχεδιασμός και ανάπτυξη μιας διαδικτυακής πλατφόρμας με σκοπό τη συγκέντρωση του ερευνητικού υλικού· γ) ενημέρωση με παραδείγματα από την Ελλάδα της Διεθνούς Βάσης Δεδομένων για την Καλλιτεχνική Έρευνα με σκοπό την ανάδειξη της καλλιτεχνικής έρευνας· δ) συγκριτική ανάλυση τεσσάρων παραδειγμάτων καλλιτεχνικών ερευνών, μέσω συμμετοχικής παρατήρησης και συζητήσεων με τους καλλιτέχνες· ε) διοργάνωση ημερίδας, όπου συζητήθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας μεταξύ καλλιτεχνών, επιστημόνων και θεωρητικών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι μεθοδολογικές επιλογές, οι θεωρητικές αναζητήσεις, οι μελέτες περίπτωσης και τα έργα προς τεκμηρίωση προσφέρουν ένα συγκροτημένο υπόβαθρο για τη μελέτη των τάσεων της καλλιτεχνικής έρευνας τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, συμβάλλοντας στην κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας και του θεσμικού της πλαισίου. Εντέλει, η έρευνα αυτή επαναδιατυπώνει ερωτήματα σχετικά με τη δημιουργικότητα, τη διεπιστημονικότητα και τη συνεργασία στην επιστημονική και την καλλιτεχνική έρευνα, στην εκπαιδευτική και την πολιτική τους διάσταση.