Observations on the Karaz Culture of the Erzurum Plain in the Light of Recent Researches

Abstract

Anadolu’nun en yüksek yerleşim alanlarından biri olan Erzurum Ovası, uzun arkeolojik sürecinde, topraklarında geliştirdiği kültürlere dair gizemini önemli ölçüde korumaktadır. Bu kültürlerden nispeten en iyi bilineni, bölgeye özgü adıyla “Karaz Kültürü”dür. Az sayıdaki erken dönem kazılarından elde edilen veriler, son dönemde yapılan kurtarma kazılarından gelen sonuçlarla birleştirildiğinde, ovanın III. Bin Karaz yerleşimlerine dair somut tanımlara ulaşılmıştır. Son 20 yılda Boru Hattı Projeleri kapsamında yapılan BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı) ve TANAP (Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı) kurtarma kazıları ve surveyler, pek çok yeni yerleşim yerinin tespit edilmesini, birçoğunun da kazılarak, kültürel mirasa dâhil edilmesini sağlamıştır. Özellikle TANAP Projesi kazıları, ovanın III. bin kültürlerini, hem arkeolojik hem de sosyo kültürel açıdan daha iyi tanımlamayı sağlamıştır. TANAP Projesi kapsamında Tasmasor II/Çayırtepe, ve Alaybeyi Höyükleri’nde kurtarma kazıları yapılmış; III. Binin bölgedeki simgesi olan Karaz Kültürü’nün geç ve erken evrelerinin genel özellikleri belli başlıklar altında daha detaylı incelenmiştir. Özellikle Alaybeyi Höyük kurtarma kazıları neticesinde, şimdiye dek bölgedeki en fazla Karaz mezarına ulaşılmış, yapılan antropolojik değerlendirmeler ile kültürün dağlık bölge insanlarının sosyo kültürel yaşamı ve ölü gömme gelenekleri hakkında daha fazla bilgi edinilmiştir. Arkeolojik ve antropolojik veriler genel olarak değerlendirildiğinde, III. Binde Erzurum Ovası kültürlerinin, çağdaşı olan komşu kültürlerle bağlantılı ancak bölgesel ve coğrafi yapısının da etkisiyle bu yüksek yaylalarda, daha sakin, barışçıl köylerle tanımlanabilecek özellikler yansıttığı anlaşılmaktadır. Son dönem kazıları genel anlamda III. Bin kültürlerini oluşturan toplumların, ölü gömme gelenekleri, kadın figürinleri ve ocakları ile toplumsal yaşama dair özgün sonuçlar vermiş; kazı ve araştırmaların artmasıyla bölgesel ölçekte Karaz Kültürü’nün farklı yönlerinin ortaya çıkacağını göstermiştir.