Hermes Kriophoros’tan İyi Çoban’a: Koç Taşıyan Figürlerin İkonografi ve Anlam Değişimleri

Abstract

En erken örnekleri Prehistorik Döneme dek uzanan ve MÖ 3. Binden itibaren yayılım gösteren omuzlarında koç taşıyan figürlerin görüntü kalıpları, zaman içerisinde majör bir değişim göstermese de içinde bulunduğu kültürlerin geleneklerine göre şekillenen çok anlamlı bir kavram haline dönüşmüştür. Önceleri büyü yapılan ayinlerde ritüel kapsamında kullanılan sahne, daha sonra politik bir alegori aracına dönüşerek şehrin/ülkenin çobanı gibi kavramları yansıtmış ya da günlük hayatta adak olarak taşınan koçların gösterildiği sahnelerde yer almıştır. Makalenin başlangıç noktasını oluşturan Grek Dünyası’nda ise önceleri politik bir alegori kapsamında kullanılan betim, sonraki süreçte dini bir amaca hizmet etmiştir. Hermes’e yönelik bir kült bağlamında Tanagra’da gerçekleştirilen festivalde, yakışıklı bir gencin kentin surları etrafında omzunda bir koç ile dolaşması, kentin koruyucusu olarak belirlenen Hermes’in, Kriophoros epiteti ile benimsenmesini sağlamış ve tanrının kült heykeli koç taşıyan biçimde enkarne edilmiştir. Bu kapsamda, tanrının MÖ 5. yy’da Kalamis tarafından yontulan kült heykelinin ikonografisi, bir prototip niteliğine bürünmüş ve etkileri Geç Antik Çağ’a dek uzanmıştır. İlk Hristiyanların iletmek istediği alçak gönüllülük ve saygınlığı içeren yeni mesajları için seçilen figürün, Yuhanna İncili’nde geçen “İyi Çoban” kavramıyla bağlantılı olan Hermes Kriophoros olması, yalnızca çobanların sade yaşamları ve koruma içgüdüleri ile ilgili değildir. Pagan motif stokundan alınan bu figürle birlikte, Hermes’in sahip olduğu Psykhopompos epiteti ile bağlantı kurulacak ve İsa da ruhları öbür dünyaya yönlendiren ve kişilerin kaderlerini etkileme gücüne sahip olan biri olarak görülebilecektir. Bu araştırma kapsamında, koç taşıyan figürlerin yanı sıra Hermes Kriophoros’tan, Geç Antik Çağ’daki İyi Çoban’a aktarılan ikonografik ve anlamsal niteliklerin belirlenmesi ve İyi Çoban kavramının gerçekçi ya da metaforik yönlerinin analizi hedeflenmektedir.