Küçük Asya’da Antik Bir Sinagog: Sardis Sinagogu

Abstract

Hellenistik Devletler ve Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Anadolu coğrafyasındaki Yahudi varlığının tespiti konusunun yöntemi üzerinde ciddi tartışmalar yapılmaktadır. Yahudi kültürü ile yerel halk kültürünü ayırmadaki zorluklar tartışmaların ana noktasını oluşturmaktadır. Küçük Asya Bölgesi, Yahudi örgütlenmesinin ve nüfusunun en etkin olduğu Diasporalardan birisidir. Yahudi varlığının daha iyi anlaşılması için bölge genelinde ilk bakmamız gereken iki Yahudi kültürel öğesinden bahsedebiliriz; birincisi Yahudi kültürüne yönelik atıflar, ikincisi ise ibadet merkezlerinden elde edilen malzemelerdir. Sardis Sinagogu hem Roma İmparatorluğu’nun şehir yönetimini anlamada, hem de şehirdeki Yahudi nüfusunun kültürel öğelerini görme noktasında bize oldukça değerli bilgiler sağlamaktadır. Türkçe dışındaki dillerde yazılmış Sardis Sinagogu ve Küçük Asya Diasporası ile ilgili fazlaca çalışma bulunmakla birlikte Türkçe eserlerin çok kısıtlı olması Türk tarihçileri ve tarih öğrencileri açısından yabancı dillerdeki geniş literatür içerisinde kaybolmalarına ve konuya karşı ön yargılı davranmalarına sebep olmaktadır. Diğer yandan yurtdışında yapılan araştırmaların sinagog yapısını değerlendirme aşamasında Filistin Bölgesindeki Yahudi yaşamına fazlaca bağlı kalmaları Küçük Asya’daki Yahudi kültürünü anlama noktasında yanlış değerlendirmeler yapmalarına neden olmaktadır. Bölgeden bölgeye değişen kültürel öğelerin Yahudi dini anlayışını etkilediği unutulmamalıdır. Bu çalışma ile Sardis Sinagogu’nu ve Yahudi kültürünü tüm yönleriyle değerlendirmeye olanak sağlamayı ayrıca Küçük Asya içerisindeki Yahudi buluntuları ile Sardis Sinagogu’ndan elde ettiğimiz malzemeyi karşılaştırmalı değerlendirmenin önemini göstermeyi amaçlamaktadır.