Bir Retorik Olarak İnsanın “Eşref-i Mahlukat” İddiası (İsrâ Sûresi 70. Âyet bağlamında)

Abstract

Kur’ân-ı Kerîm’de insanın değerine olumlu manada işaret eden birçok âyet olduğu gibi onun hata, günah ve kusurlarına da temas eden âyetler vardır. Bu âyetlerde, insanın değerine mutlak surette bir yücelik hamledilmediği gibi kesin olarak kötülük ile de vasıflandırılmamıştır. Kur’ân, insanın değerini genel olarak inanç ve davranışları üzerinden ölçü almıştır denilebilir. Kur’ân’ın bu genel tavrına rağmen müslüman kültürdeki insan için kullanılan “eşref’i-mahlûkât/mahlûkâtın en şereflisi’’ söylemi oldukça iddialı bir ifadedir. Dinî gelenekte meşhur olan bu ifade, gözlemlerimize göre genelde İsrâ Sûresi yetmişinci âyetle irtibatlandırılmaktadır. Fakat mezkûr âyette bu ifadeyi bütün yönleri ile destekleyecek bir delil yoktur. Âyette insanın bütün varlıklardan değil bazı varlıklardan üstün kılındığı söylenmiştir. Buna rağmen ‘‘insanın en değerli varlık olduğu’’ söyleminin bu âyet ile delillendirilmesi kasti olmasa da âyetin söylemediği bir anlamı ona hamletmek yanlışını doğurmaktadır. Bu çalışmada, ‘‘eşref’i-mahlûkât’’ ifadesinin gerçekliği bu ifadeye delil olarak zikredilen el-İsrâ Sûresi 17/70. Âyeti bağlamında inceleme konusu yapılacaktır.