AN LU-SHAN KÖROĞLU MU?

Abstract

. Edwin G. Pulleyblank Çince An Lu-Shan adının Soğdca Roxśan / Rokhshan "parlak" sözcüğünün Çincedeki söyleniş biçimi olduğunu ileri sürünce, An Lu-shan ile Ali Ruşen / Ruşen Ali / Ruşen / Rauşan / Rövşen / İrişvan adlarıyla da bilinen Köroğlu arasında bağlantı kurulmaya başlamıştır. Celil Kabiroğlı "Köroğlu'nun Çin Kökenleri" adlı makalesinde An Lu-shan ile Köroğlu'nu karşılaştırmıştır. Çin tarih kayıtları incelendiğinde, gerçekten An Lu-shan’ın adı, doğumu, karakteri, aşk macerası, körlüğü ve mücadele serüveni ile Türk destanları, özellikle Göroğlu / Köroğlu arasında büyük koşutlukların bulunduğu görülür. An Lu-shan adı “parlak” anlamındaki Sogdca Roxśan / Rokhshan sözcüğüne dayandırılmakta ise de bize göre, bu adın aslı Türkçe Alyaruk tan gelmektedir. Çünkü An Lu-shan’ın Türk ve şaman olan annesi daha sonra Sogd olduğu ileri sürülen An Yan-yan ile evlenince, Türkçe Alyaruk adı Sogdcalaştırılarak Alroşan / Alruşen olmuştur. Bu ad fonetik, morfolojik ve semantik yönden bazı değişim ve dönüşümlere uğrayarak Çincede Ya Luo-shan, A Luo-shan ve An Lu-shan şeklinde kaydedilmiştir. Çin tarih kayıtlarına göre, An Lu-shan acımasız, zalim, kurnaz ve hırsızdır. 20 yaşındayken koyun çalmış ve yakalanarak idam cezasına çarptırılmıştır. Köroğlu destanının çeşitli kol ve varyantlarında da Köroğlu'nun eşkıyalığı ile ilgili örnekler bulunmaktadır. Onun yol kesip haraç kesmesi, adam kaçırması ile ilgili ayrıntılara rastlamak mümkündür. Bazı varyantlarda Köroğlu “uğru”, yani hırsız olarak betimlenmektedir. An Lu-shan'ın İmparator Xuan-zong'un hatunu Yang Gui-fei ile yasak ilişkisi de söz konusudur. An Lu-shan bu hatunla olan ilişkiyi kullanarak birçok kapıyı açmıştır. Köroğlu da hükümdar ve paşa kızlarını kaçırarak evlenmektedir. Çin kaynakları An Lu-shan'ın fiziki özelliğinden bahsederken onun 200 kilonun üzerinde olduğunu yazmaktadır. Onun iri yarı fiziki özelliği ile Göroğlu’nun bazı varyantlarda görülen devlere has özellikleri arasında paralellik vardır. An Lu-shan'ın macera dolu bir yaşamı vardır. 745'te 150,000 kişilik ordusuyla Tang Hanedanlığına karşı isyan eden Kitanların üzerine yürümüş, 751 yılında tekrar isyan eden Kitanlara karşı 60,000 kişilik ordusuyla sefere çıkmıştır. An Lu-shan 8000 genci kendi evlatlığına alarak bunlardan kendine en yakın seçkin bir birlik oluşturmuş, 755 yılında Tang imparatoruna karşı isyan başlatmıştır. Emri altındaki Si, Kitan, Tongra, Shi-wei ve Göktürk gibi çeşitli etnik gruplara mensup askerlerden oluşan 150,000-200,000 kişilik orduyla Luo-yang'a saldırmış ve 756 yılında Büyük Yen Devleti'ni kurarak kendini imparator ilan etmiştir. Chang-shan, Yung-Ch'in, Chang'an, Tai-yuan, An Lu-shan’ın saldırdığı şehirler arasındadır. An Lu-shan'ın faaliyet alanının genişliği ile Köroğlu'nun faaliyet alanının genişliği arasında önemli paralellikler söz konusudur. Göroğlu / Köroğlu’nun faaliyet alanları arasında Ceyhun, İsfahan, Gürcistan, Zengi (Zenci)ler ülkesi, Beyşehri, Acemistan, Nallihan, Bolu, Çin-Maçin, Hindistan, Mısır bulunmaktadır. Çin tarih kaynaklarında An Lu-shan'ın ilerleyen yaşlarında görme yetisinini kaybettiğinden bahsedilmektedir. Köroğlu destanında körlük daha çok Köroğlu’nun babasına yüklenmiştir. An Lu-shan iri yarı olmasına rağmen çok iyi dans edebilmektedir. Çin kayıtları onun Hu / Yabancıların Dönme Dansı” diye bilinen bir dansı icra ederken rüzgar gibi döndüğünü yazar. Köroğlu dans etmez, ama saz çalıp türkü söyler. Yani her ikisi sanatçı kişiliğe sahiptir. Bütün bu koşutluklar An Lu-shan ile Köroğlu arasında gerçekten bir ilişki olduğunu gösterir. Bu veriler ışığında şunu söylemek mümkündür ki, An Lu-shan’ın tarihi kişiliği Göroğlu / Köroğlu karakterinin ilk modelini oluşturmaktadır. An Lu-shan’ın macerları da Köroğlu destanı için çekirdek olay niteliğindedir. Bu ilk model ve çekirdek olay Türk destan geleneği ve mantığı çerçevesinde anlatıcı ve halk muhayyilesi tarafından işlenmiş, farklı coğrafya ve kültürel çevrelerin özelliklerine göre yeniden yaratılmıştır.