Soğuk Savaş Döneminde Türkiye’yi Etkileyen Bir Kriz: ABD İstihbarat Uçağının Düşürülmesi (1 Mayıs 1960)

Abstract

İkinci Dünya Savaşı sonrası Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) yüksek irtifa hava keşfi alanında ihtiyacını karşılamak için Lockheed tarafından CL-282 model bir uçak tasarlanmıştı. U-2 olarak bilinen bu proje başlangıçta ABD Hava Kuvvetleri (USAF) tarafından kabul görmemişti. Ancak dönemin ABD Başkanı Eisenhower’ın da desteği ile Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) projenin yürütücüsü olmayı kabul etmişti. Özel kamera ve elektronik ekipmanları ile donatılan U-2 uçaklarının temel görevi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) stratejik askerî tesislerini gözetlemekti. İlk müfrezesi Almanya’da kurulan bu uçakların en bilinen faaliyetleri ise Türkiye’den Adana’daki İncirlik Hava Üssü’nden gerçekleştirilen uçaklarla gerçekleştirilmişti. Adana’daki U-2 birimi olan Müfreze B Pakistan’ın Peşaver, Norveç’in Bodo üslerini de kullanmaktaydı. U-2 için hazırlanan plana Grand Slam Operasyonu adı verildi. Bu operasyon SSCB topraklarını boydan boya geçecek ilk istihbarat uçuşuydu. Bu tarihi uçuş için deneyimli pilotlardan Francis Gary Powers seçilmişti. Ancak Powers’ın pilotu olduğu U-2’nin SSCB sınırları içerisinde düşürülmesi operasyonu planlanmayan bir noktaya taşıdı. Pilotun sağ olarak Sovyetler tarafından ele geçirilmesi yönetilmesi zor bir krize sebep oldu. SSCB, hadisenin ardından ABD ile birlikte onun müttefiklerini de sorumlu tuttu. Bu yönüyle kriz Türkiye’nin de müdahil olduğu uluslararası bir boyut kazandı. SSCB’nin Birleşmiş Milletler (BM) gündemine getirdiği bu olay Türkiye’de konuşlu U-2 müfrezesinin geri çekilmesine neden oldu. Soğuk Savaş’ın dikkat çeken diplomatik krizlerinden olan U-2 hadisesini inceleyen bu çalışmada, tarafların resmî kayıtları, dönemin basını, pilotun hatıraları ve U-2 programı üzerine yapılmış özel çalışmalardan yararlanılmaktadır.