Apprenticeship in the Ottoman Bureaucracy: the Example of the Chief Accounting Office in the 18th Century

Abstract

Osmanlı bürokrasisinde kâtip adayı olarak çeşitli kurumlarda istihdam edilen kimselere şâkird adı verilmekteydi. Başlarda Divan-ı Hümayun çatısı altındaki dar bir kâtip kadrosunun nezaretinde istihdam edilen şâkirdler, 17. yüzyıl ortalarından itibaren merkezî bürokrasinin sacayağını oluşturan Bâbıâlî, Defterhâne ve Bâb-ı Defterî’de çalışmaya başlamışlardı. Ekseriyetle küçük yaştaki çocuklardan oluşan bu grup, Osmanlı bürokrasisinin temel personel kaynağını teşkil etmekteydi. Kurumların ihtiyaç duyduğu şâkirdlerin özellikleri, kariyer yolları ve çalışma düzenleri arasında ciddi farklılıklar olmakla birlikte genel manada şâkirdlerin pek çok ortak özelliği de bulunmaktaydı. Bugüne kadar sınırlı sayıdaki Osmanlı teşkilat tarihi çalışmalarında, araştırmacılar ister istemez imparatorluğun üst bürokrasisine odaklandıklarından şâkirdlere dair ciddi bir literatür oluşmamıştır. Bu makale söz konusu eksiklikten hareketle Osmanlı bürokrasisinde şâkirdliğin mahiyeti ele alacaktır. Ancak bütün kurumları kapsayacak bir araştırmanın şu aşamada mümkün olmaması nedeniyle örneklem olarak Başmuhasebe Kalemi, dönem olarak ise 18. yüzyıl ele alınacaktır. Bu çerçevede Başmuhasebe Kalemi şâkirdlerinin nasıl tayin edildikleri, sayıları, terfi usülleri, çalışma şartları, gelirleri ve kariyerleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.