Przemiany demograficzne na poziomie lokalnym w czasach niepewności. Przykład Pomorza

Abstract

Współczesne wyzwania demograficzne to problem szczególnie ważny i aktualny, bowiem to zmiany ludnościowe mają istotny wpływ na politykę społeczną oraz gospodarczą w regionach. Skutki zachodzących przemian demograficznych są szczególnie odczuwalne w skali lokalnej, gdzie niekorzystna sytuacja ludnościowa w dłuższej perspektywie czasowej może prowadzić do powstania rozległych terytoriów depopulacyjnych. Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie zachodzących zmian demograficznych wraz z ich zróżnicowaniem przestrzennym w układach lokalnych Pomorza w czasach niepewności. Analizie poddano zmiany w liczbie ludności, wskazano na przemiany w składowych przyrostu naturalnego, tj. liczbie urodzeń i zgonów, oraz omówiono tendencje w ruchu wędrówkowym ludności. Autorki za czas niepewności przyjmują okres od 2014 r., tj. zbrojnej agresji Federacji Rosyjskiej na Półwysep Krymski oraz obwód ługański i doniecki, a więc czas kiedy Europa stanęła przed obliczem wojennej rzeczywistości. W badaniach wykorzystano metody kartograficzne analizy danych i struktur oraz typologię gmin, biorąc pod uwagę dynamikę zmian w liczbie ludności. Zasadniczy materiał źródłowy pochodził z oficjalnych danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie zgromadzonych w Banku Danych Lokalnych (BDL) oraz z bazy Demografia. Dodatkowo korzystano z raportów i opracowań przygotowywanych przez organy państwowe i Rządową Radę Ludnościową. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że czasy niepewności ograniczyły tempo rozwoju ludnościowego w układach lokalnych Pomorza. Wojenna rzeczywistość i zagrożenie epidemiologiczne wirusem SARS-CoV-2 pogłębiły już wcześniej zarysowane tendencje do obniżenia dynamiki zaludnienia, radykalnego spadku przyrostu naturalnego głównie poprzez wzrost umieralności w czasie pandemii COVID-19, a także rosnącego odpływu migracyjnego z obszarów peryferyjnych stymulowanego motywami ekonomicznymi i edukacyjnymi. Zaprezentowane trendy demograficzne znajdują odzwierciedlenie w układzie przestrzennym Pomorza z wyraźnie zarysowanym podziałem na dwie asymetryczne jego części, tj. część wschodnią i część zachodnią. Gminy o korzystniejszej sytuacji demograficznej obejmują wschodnią część Pomorza, czyli etnicznie zwarty obszar kulturowy Kaszub, który wyróżnia się pozytywnie w skali kraju pod względem zachowań prokreacyjnych. Inaczej wygląda sytuacja na Pomorzu Zachodnim, na którym pogłębia się depresja demograficzna, a w tle pozostaje postpegeerowska przeszłość.