XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XIX. Yüzyılda Karabağ’da Entodemografik Süreçler

Abstract

Göçler, etnik asimilasyon, Ruslaştırma ve Hristiyanlaştırma siyaseti, Rusya İmparatorluğu’nun sömürgecilik ve askeri-siyasi planlarında her zaman önemli yeri işgal etmiştir. Tarihte Türk-Müslüman halklarına (Kafkasya, Orta Asya, Kazakistan vs.) karşı yürütülen bu siyasetin yeteri kadar açık örnekleri bulunmaktadır. İster XIX. yüzyılın başlarında İran ve Osmanlı Türkiyesi ile yapılan savaşlar sırasında isterse de Güney Kafkasya’nın işgali (1828 yılı) sonrasında Çar Rusyası’nın Azerbaycan siyasetinin temel yönlerinden birini bu siyaset oluşturmuştur. Bahsi geçen siyaseti hayata geçirmekle Çarizm, esasen bölgenin etnik-siyasi haritasını değiştirmekle imparatorluk dahilinde siyasi, sosyo-ekonomik, stratejik ve idari yönetimle bağlı sorunları çözmeye, burada kendisine yakın olan “Hristiyan ortamı” oluşturarak, Türkiye ve diğer Müslüman ülkelere karşı askeri meydan olarak kullanmaya, bu diyarı sivil ve siyasi bağlarla ebedi olarak Rusya’ya bağlamaya, tabiri caizse yerli Müslümanları “Rusça konuşmaya, Rusça düşünmeye ve hatta Rusça hissetmeye mecbur bırakmaya”, imparatorluğun iç eyaletlerindeki toprak kıtlığını ortadan kaldırmaya, yerel yönetimlere güvenilir Rus memurlarını getirmekle, burada Rusların güçlenmesine “engel olan” Müslümanları yönetim kurumlarından uzaklaştırmaya, Müslüman eyaletlerinde yerli halktan sömürgecilik planlarının uygulanmasına yardımcı olacak elit tabaka oluşturmaya çalışmaktaydı. Belirlenen görevlerin yerine yetirilmesine daha I. Rusya-İran Savaşı (1804-1813) sırasında başlanmış ve süreç XIX. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir. Bu süre zarfında geçmiş İrevan, Nahçıvan ve özellikle de Karabağ hanlıklarının arazisi etnodemografik sarsıntılara daha fazla maruz kalmıştır. Döneme ait kaynak ve materyallere dayanılarak yazılan makalede bahsi geçen dönemde Karabağ bölgesinde yaşanan etnodemografik süreçlerin karakterinin tahililine çalışılmıştır