BİR ORTAK DUYUŞ BİÇİMİ OLARAK MİZAHIN ANLAMLANDIRILMASINDA TARİHSEL VE DİLSEL ETKENLER

Abstract

Mizah konusunda günümüze gelinceye değin birçok çalışma yapılmış, kavram folklorik, mitolojik, ya da tarihsel açıdan yeterince irdelenmiştir. Genel tanımlardan gidilerek şu çıkarım hemen yapılabilir: Mizah hem insana özgü bir eylem hem de, olaylara eğlenceyle bakma yetisidir. Aynı zamanda bir etkiye tepki şekli olarak bireylere ve toplumlara göre değişkenlik göstermektedir. Bireysel farklılıklar yanında toplumsal farklılıklar mizah algısını ve dışa vurumunu etkilemektedir. Doğal olarak bu farklılıklar milletlerin; tarih, dil, kültür, bellek algısı, edebiyat, eğitim vb. birçok anlayışından ve toplumsal olgularının değişkenliklerinden kaynaklanmaktadır. Söz konusu olgular, mizah ögesinin içeriği gibi kullanım biçimini ve uygulama alanlarını da belirlemektedir. Ayrıca her ne kadar mizah toplumlara göre farklılık gösterse de mizahın son aşamada vargısı ortaktır. Bu vargı gülme eylemiyle somutluk kazanır. Gülme sonuç odaklı bir eylem olsa da neye gülündüğü oldukça önemlidir. Buradaki tercihte rol oynayan etken ise yine dilsel dünyaların ve kültürel kimliklerin farklılıkları ve gülünen şeyin anlatım türü ve biçimidir. Bu aşamada önemi tartışılmaz olan dolaylı bir biçimde toplumun mizahi yatkınlığını gösteren başka bir etken ortaya çıkmaktadır. Bu da ilgili dilin ve dili destekleyici unsurların mizaha yatkın olup olmadığıdır. Bu çalışmanın temel sorunsalı “ortak duyuş olarak görülen mizahın “ortaklık” özelliğini kavramaktır. Bunun yanında bir dolayım olarak dilin mizaha elverişliliği, kültürel farklılığın mizaha etkisi ve bunlardan hareketle mizahın evrensel kodlar üzerinde ne oranda etkili olduğunu anlamaya çalışmaktır. Türk ve Alman toplumlarında farklı dönemlerde mizah algısındaki değişim üzerinde durulmuş, her iki toplumun dilinin mizah yatkınlığı yapısal ve içeriksel anlamda karşılaştırılmış, mizahın ya da gülmecenin içeriğini oluşturan temel izlekler belirlenerek kendi bağlamlarında (Türk ve Alman kültürleri) değerlendirilmiştir.