KAZAK ŞAİR ŞÂDİ TÖRE JÄÑGİRULI’NIN HAYATI, EDEBÎ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ (1855-1933)

Abstract

19. yüzyılın ikinci yarısında günümüz Türkistan Eyaleti’nde dünyaya gelen ve özellikle 20. yüzyıl başlarında yazmış olduğu eserlerle zengin bir edebî miras bırakan Şâdi Töre Jäñgirulı; önemli bir aydın, bilim adamı, tercüman, tarihçi ve şairdir. Türkistan, Çimkent, Taşkent ve Buhara gibi şehirlerde eğitim aldığı sıralarda dinî ilimlerin yanı sıra edebî ilimlerde de kendisini geliştiren Şâdi’nin şiir yazmaya olan ilgisi Buhara medreselerinde okurken başlamıştır. Rus ve Doğu edebiyatına oldukça hâkim olan Şâdi, destan, manzume, hikâye ve şiir türünde kaleme aldığı otuza yakın eserinden on sekizini Taşkent, Kazan ve Orenburg’daki matbaalarda bastırmıştır. Şair, eserlerinde dinî, tarihî ve toplumsal konuları ele alarak insanlığı, ahlakı, sevgiyi ve halklar arası dostluğu daima yüceltmiştir. Sovyetler Birliği dönemindeki politik sebeplerden dolayı üzerine araştırma yapılamayan Şâdi’nin eserleri Kazakistan’ın bağımsızlığı sonrasında, özellikle de son on beş yılda, araştırılıp incelenmeye ve tanıtılmaya başlanmıştır. Türkistan coğrafyasında yetişip Çağatay Türkçesi ve Kazak Türkçesiyle farklı türde birçok eser kaleme alan şair ve eserleri hakkında Türkiye’de bilinenler çok kısıtlıdır. Şâdi özelinde hazırlanan bir tek çalışma olduğu, bu çalışmada ise şair ve eserleri hakkında bilgi verilirken bazı temel kaynaklara ulaşılamayıp daha çok internet üzerinden erişilebilen kaynaklardan faydalanıldığı tespit edilmiştir. Şâdi ve eserleri üzerine çalışmalar yapabilmek için Kazakistan’ın Astana, Almatı, Çimkent, Türkistan, Kentav gibi şehirlerindeki kütüphane ve yayınevlerine gidilerek araştırmalar yapılmıştır. Araştırmalar sonucunda Şâdi’nin eserleri ve eserleri üzerine yapılan çalışmaların birçoğu tespit ve temin edilmiştir. Şâdi Töre Jäñgirulı hakkındaki bilgilerin Türkiye’de çoğaltılması, tanıtılması ve araştırmacılara kaynak sağlaması amacıyla hazırlanan bu makalede; şairin hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve eserleri üzerine yapılan çalışmalara yer verilmiştir.