Batı Anadolu Tektonik Kaması’nın Güncel Deformasyonu: Batıya Doğru Kaçıştan Kaynaklanan Blok Hareketleri

Abstract

Turkiye’nin Neotektonigi ile ilgili arastirmalarin tumunde Bati Anadolu ayri bir bolge olarak kabul edilmektedir. Neotektonik donem, bazi arastiricilara gore Ust Oligosen; bazilarina gore ise Ust Miyosen’de baslamakta ve gunumuze kadar devam etmektedir. Bolgenin bu surecte Kuzey-Guney yonde genisledigi kabul edilmektedir. Buna bagli olarak Dogu-Bati genel gidisli grabenler olusmaktadir. Bu yorumda, Kuzey-Guney yonlu uzamanin ortaya cikmasina neden olan normal faylarin siyrilma (detachment) fayi niteligine ulastigi savunulmaktadir. Arazi calismalarinda izlenebildigi gibi bu donemde kivrimlar, dogrultu atimli faylar da gelismistir. Ayni sekilde yalin graben sistemi ile aciklanamayacak donem cokellerinin havza geometrisi ve boyutlari da soz konusudur. Volkanizmanin kimyasi ile yuzeylendigi alanlarda aykiriliklar bulunmaktadir. Henuz bu tur sorunlara aciklik getirilememistir. Neotektonik donemin evrimi ile ilgili zaman-mekân-neden iliskisi kurularak yapilan aciklamalar soyut modellemeden oteye gidememektedir. Bu makalede, bugune kadar onerilen modellerdeki tartismalara cozum amacli farkli bir yaklasim modeli onerilmektedir. Oneri, Bati Anadolu’nun Neotektonigini anlayabilmek icin bolgenin gunumuzdeki deformasyon seklini ortaya cikarmak ve geriye dogru gelistirerek neotektonik evrimi anlatma ilkesine dayanmaktadir. Gunumuzde Bati Anadolu olarak tanimlanan tektonik bolge, doguda Kuzeybati-Guneydogu dogrultulu Bursa-Eskisehir-Afyon ile Kuzeydogu-Guneybati dogrultulu Mugla-Afyon Fay Zonlari arasinda kalan, batiya dogru acilan devrik “V” icindeki bir alani kaplamaktadir. Bolge, batiya ilerleme esnasinda; bolgede var olan litolojik farklilik, paleotektonik yapilar, volkanizma vb. nedenlerle levha ici bloklara ayrilmaktadir. Birbirinden ayrilan bu bloklarin farkli hareketleri sonucunda bolge deformasyona ugramaktadir. Ayrilan bloklarin boyutlari, hareket hizlari ve yonleri bu farkli hareketleri yonlendiren onemli etkenlerdir. Bloklarda ortaya cikan farkli hareketlerle; blok sinirlarinda normal, ters ve dogrultu atimli faylar ile acilma catlaklari ortaya cikmaktadir. Bu modelde ayni fay duzleminin farkli yerlerinde degisik hareketler gozlenebilmektedir. Yine bolgede es yasta birbirine paralel; fakat farkli yonde hareket eden yapilar da bulunabilmektedir. Blok hareketlerinin toplaminda bolge Bati-Guneybatiya dogru ilerlemektedir. Bloklar arasinda meydana gelen acilmalarda yer yer graben geometrisine ulasanlar bulunmaktadir. Onerilen bu modele gore; Bati Anadolu’da gunumuzde gozlenen Dogu-Bati gidisli grabenlerin, Kuzey-Guney yonlu genislemenin urunu olmadigi sonucuna ulasilabilir. Gunumuzde, yorede en fazla acilma devrik “V” seklindeki blogun dogu sinirlarindadir. Sinirin kuzeyinde Kula Volkanitleri, guneyde Pamukkale yoresinde yogun termal cikislar gorulmektedir. 1995 Dinar Depremi’nde 10 km uzunlugundaki kirilma ile Sarigol’deki asismik deformasyon hareketleri acilma catlaklari niteligindedir.