Financial Problems of Joint Stock Companies in the Established After the İzmir Economic Congree and the Establishment Formation Process of State-Owned Enterprises: The Case of Sümerbank

Abstract

İzmir’de düzenlenen İktisat Kongresinde ülkenin hammadde kaynaklarının çeşitliliğine vurgu yapılarak geleneksel işçilik ve küçük ölçekli imalathanelere sahip olan yerli tüccar sınıfının şirket olması gerekliliği vurgulanmıştır. Çeltik, dokuma, iplik, un gibi tarımsal üretim malları üzerinden tüccar sınıfının şirketleşmesinde bir ölçüde başarı sağlanmış ise de bu yatırım çeşitliliği sanayi ve madenler bağlamında istenilen düzeye gelememiştir. Bu süreçte Anadolu’da kurulan Anonim Şirketlerin ve küçük işletmelerin finans ihtiyacını karşılayacak bir bankacılık sisteminin olmaması kalkınma modelinde en önemli sorun olmuş, bu sorunu çözmek amacıyla 19 Nisan 1925 tarihinde Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Ancak hisse ortaklığı ve kredi ile destek olunan Anonim Şirketler bir süre sonra modernizasyona ayrılan aşırı bütçesi, üretim ve pazarda yaşadıkları sorunları sonucunda mali durumlarını geliştiremedikleri için Banka’ya devredilmiştir. Bundan dolayı banka hem piyasada şirketlere destek veren hem de bu şirketlerle rekabete giren bir duruma düşmüştür. Hisse çoğunluğu bankanın idaresine geçtiği için devletin elinde kalan ve kamu iktisadi teşekküllerine dönüşen bu anonim şirketlerin yeniden düzenlenmesi, üretime dâhil edilmesi ve devlet eliyle işletilmesi amacıyla 1933 yılında Sümerbank kurulmuştur. Bu makalede bir kamu iktisadi teşekkülü olan Sümerbank'ın kuruluşuna kadar geçen süreç, daha önce kurulmuş olan banka ve anonim şirketlerin faaliyetleri üzerinden arşiv belgelerine dayalı olarak değerlendirilmiştir.