Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi

Abstract

Icine sivi koymaya yarayan ibrikler farkli kultur cevrelerinde, ayni zamanda Islam  toplumlarinda cesitli amaclara hizmet etmek uzere degisik malzeme/teknik ve bicimlerde  uretilmislerdir. Gunluk hayatta daha cok temizlikle iliskili olan ibrikler, yemek oncesisonrasi  el-yuz yikamak, su tesisati olmayan evlerin bahcesindeki tuvaletlerde taharet  maksatli, bazen de legeniyle birlikte bir takim olarak abdest almak; ayrica mezarlarda  cicek sulamak uzere kullanilmislardir. Dini inanislar soz konusu oldugunda, cok ve tek Tanrili dinlerde suyun kutsiyetiyle  iliskilendirilen ibrigin, bedensel temizligin yaninda ruhsal temizligi/arinmayi da ifade  ettigi anlasilir. Bu calismada ele alinan Osmanli donemi ibrik tasvirlerinden bu motife  daha pek cok anlam yuklendigi anlasilir. Baska bir deyisle ibrik tasvirleri, islendigi  yapiya ya da yuzeye gore, ote yandan birlikte tasarlandigi nesnelerle semboller  dunyasinin farkli kapilarini aralar. Bazi orneklerde ise ibrigin, vazo ve kandil gibi  tasvir edilerek bu nesnelerin yerine gectigi cennet, nazarlik, bereket, su/temizlik,  ruhsal ve bedensel arinma, dogum-olum, Tanri’nin nuru, Tanri’nin isikli yoluna acilan  bir kapi, evren, ibadet gibi anlamlari da ustlendigi gorulur. Osmanlilarin Batililasma  surecinde, baskentin Batili bezeme anlayisindan ayrilarak, 18.-19. yuzyillarda yogun  olmak uzere, daha cok halk kulturu icinde tasrada itibar goren bu motif, gunumuzde  devam eden gelenek-gorenek ve inanclarla beslenerek surekliligini saglamistir