19. Yüzyılda İngiltere’nin Basra Bölgesindeki Faaliyetleri

Abstract

Uzun sure Osmanli Devleti’nin hakimiyet alani icinde yer alan Basra bolgesi, sahip oldugu jeostratejik oneminden dolayi her donemde ciddi gelismelere sahne olmustur. Bilhassa devletin askeri ve siyasi yon­den zaafa dustugu 19.yuzyilda Osmanli Orta Dogusu’ndaki gelismeler Ingiltere basta olmak uzere, Iran’i, Rusya’yi, Fransa’yi ve hatta Almanya’yi yakindan ilgilendirmistir. Ingiltere acisindan bolgenin onemi, ozellikle Hindistan’daki somurgeleri sebebiyle hayati derecededir. Once, Carlik Rusya’nin sicak denizlere inme ideali, ardindan ve es zamanli Almanya’nin bolge uzerindeki birtakim politikalarinin ortaya cikmasi karsisinda Ingiltere, ekonomik cikarlar ve Hindistan somurgelerine iliskin stratejisi se­bebiyle Osmanli toprak butunlugunu koruma politikasini 19.yuzyilin ilk uc ceyreginde benimsemis ancak denge unsurlari ve mevcut durumun degismesi uzerine 1878 Berlin Antlasmasi’ndan sonra bu politikasindan vazgecmistir. Her iki politik tutum doneminde de Ingiltere en kazancli taraf olmayi surdurmustur. Arastirmamizda bugune kadar bircok arastirmaya ve esere konu olan Osmanli-Ingiliz iliskile­ri, Basra bolgesi ozelinde farkli bir bakis acisi ile kisaca degerlendirilmekte ve Osmanli arsiv belgelerine dayali olarak Ingiltere’nin gerek Osmanli toprak butunlugunu koruma politikasini benimsedigi do­nemde gerekse bu politikadan vazgectigi donemdeki faaliyetleri aciklanmaya calisilmaktadir. Iki devlet arasinda 19.yuzyilda gelisen iliskilerin, siyasi, iktisadi, diplomatik ve ticari boyutlari vardir. Makalede Osmanli-Ingiliz iliskilerinin Basra bolgesi ozelinde 19.yuzyil oncesi doneme kisa bir bakistan sonra 19.yuzyilda yasanan ve bilhassa karsilikli uzlasiyi ihtiva eden antlasmalarin disinda kalan, ancak Ingiltere’nin bolgede nufuz tesis etmek icin firsat buldugu ve firsata donusturdugu gelis­meler ele alinmaktadir.