Hadislerde Ruhbanlık: “İslam’da ruhbanlık yoktur” Rivayeti Bağlamında Bir İnceleme

Abstract

“Ruhbanlık” ve “ruhban” terimleri Tefsir, Hadis, Tasavvuf ve Dinler Tarihi gibi farklı bilim dallarıyla bağlantısı sebebiyle dînî terminolojinin başlıca kavramlarındandır. Diğer alanlarda çalışılmış olsa da tespit edebildiğimiz kadarıyla ülkemizde Hadis alanında konuyla ilgili müstakil bir araştırma bulunmamaktadır. Ayrıca modern dönemde bilhassa “İslam’da ruhbanlık yoktur” rivayeti bir slogan gibi kullanılarak her türlü dînî-ilmî otoritenin reddi için delil yapılmıştır. Bu minvalde çalışmamız öncelikle ruhbanlık lafzının yer aldığı rivayetleri içeriklerine göre gruplandırarak derlemekte, bir fikir verecek boyutta sıhhat durumlarına temas etmekte, akabinde de mezkur rivayetin anlam sınırlarını tespit etmeye çalışmaktadır. Bu noktada dînî bir metni bilhassa nasıl anlamamamız gerektiğini söyleyeceğinden hareketle bağlam tespiti yapılmaktadır. Tüm rivayetler dikkate alınarak rivayet bütünlüğü temin edilmiş, kavramın zaman-zemin, dil ve Kur’an’daki kullanımları açısından neye tekabül ettiği ortaya konulmuştur. Esas itibariyle ruhbanlık Hıristiyanlıkla, bir açıdan da Yahudilikle alakalıdır ve iki türünden söz etmek mümkündür. Birincisi; dînî bir otorite olmaktan öte ahlakî bir yaşam tercihine tekabül eden, evlenmeyerek, dünya lezzetlerinden uzak kalarak münzevi bir hayat sürmeyi ifade eden (informel) ruhbanlıktır. Vahyin ilk muhataplarının yakından tanıdığı da bu tür ve onun temsilcileridir. İkincisi ise dini anlama, anlatma, dînî metinleri yorumlama ve din adamlığını muhtevî bir otorite anlamındaki (formel) ruhbanlıktır. Rivayetlerde bahsedilen bunların birincisidir. İkinci tür (formel) ruhbanlık ise sadece ayetlerde yer almıştır. Gerek ayetler gerekse rivayetler her iki türün de varlığını reddetmemekte, mevcut hallerini onaylamayarak tashih etmekte ve ruhban sınıfının bazı ontolojik hataları ile ahlakî zaafları hususunda onları kınayarak uyarılarda bulunmaktadır. Neticede bağlam dikkate alındığında “İslam’da ruhbanlık yoktur” rivayetinin ne İslam Tasavvuf geleneğinin inkarına ne de dînî otorite ve din adamlığının yokluğuna delalet edecek bir mahiyette olmadığı açıkça görülmektedir.