İslam Hukuk Metodolojisinde Nasların Mubahlığa Delalet Etme Yolları

Abstract

Islam hukum teorisinde ser’i/teklifi hukumler; cumhura gore vacip, mendub, mubah, mekruh ve haram olmak uzere temelde bese ayrilmaktadir. Bunlardan “mubah”,  mukellefin yapma ve terk etme arasinda muhayyer oldugu hukuki serbest alanlari ifade etmekte olup ser’i hukumler icerisinde en genis alani olusturmaktadir. Diger taraftan Islam hukukunda haramlar/yasaklar sinirlidir ve bunlar naslarla belirlenmistir. Prensip olarak haramlarin disinda kalan durumlar, helal (hukuken serbest olan) alani olusturmaktadir. Fikih literaturunde helal bazen mubah ile es anlamli olarak kullanilmakla birlikte mutlak olarak zikredildiginde mendup ve vacibi de icerisine almaktadir. Bu yuzden ibaha/mubahlik (hukuki serbestlik)  ifade eden usluplarin/yollarin ayrica tespit edilmesi onem arz etmektedir. M ubahliga delalet eden “ibaha” lafzi veya bu kelimenin turevleri Kuran’da gecmemekle birlikte bazi hadis metinlerinde “ibaha” lafzi gecmektedir. Diger taraftan Islam hukukunda, aksine bir delil veya karine olmadigi surece kesin yukumluluk bildiren taleplerin (emir ve nehiy) disinda kalan fiillerde mubahligin esas oldugu temel bir ilke olarak kabul edilmistir. Nitekim bu cercevede Kuran ve Sunnet lafizlarinda, dogrudan (sarahaten) veya dolayli olarak (karine ile) ibahaya delalet eden bircok ifade tarzi/uslup bulunmaktadir. Klasik donem fikih usulu eserlerinde ibahayi/mubahligi bilme yollari uzerinde ayrica durulmamistir. Son donem Islam hukukculari ise ibahayi/mubahligi bilme yollarini; “turuku ma’rifeti’l-ibâha”, “esâlibu’l-ibâha” ve “siyagu’l-ibâha” gibi basliklar altinda incelemislerdir. Ancak bu calismalarda mubahligi bilme yollari bir butun olarak derli toplu bir sekilde incelenmemistir. Islam hukum teorisinde mubahligi bilme yollari, “nass” ve “nass disi” olmak uzere temelde ikiye ayrilmaktadir. Nassin mubahliga delaleti ise dogrudan (sarahaten) ve dolayli (karine ile) olmak uzere iki sekilde olmaktadir. Prensip olarak naslarla ser’i ibaha olarak isimlendirilen mubah hukumler sabit olmaktadir. Bu makalede, Islam hukum teorisinde “naslarin mubahliga delalet etme yollari” uzerinde durulacaktir.