İbrahim Edhem Paşa’nın ‘Medhal-i ‘İlm-i Jeoloji’ Başlıklı Makalesi

Abstract

Ibrahim Edhem Pasa’nin (1818-1893) “Medhal-i ‘Ilm-i Jeoloji” basligini tasiyan makaleler dizisi, 1862-1865 yillari arasinda Munif Pasa’nin (1830-1910) populer bilim dergisi Mecmu‘a-i Funun’da tefrika edilmistir. Munif Pasa, bu makaleler dizisini Ibrahim Edhem Pasa’nin fizik, kimya ve mineralojiye dair eserlerinden ve onun ‘Ilm-i Jeoloji adli kitabindan derledigini belirtmektedir. Munif Pasa, makaleye, ‘Mukaddime-i ‘ilm-i jeoloji’ baslikli bir giris yazmistir. Makalede, jeolojik arastirma ve incelemeler bakimindan onemli oldugu gerekcesiyle once madde, maddenin uc hali, genel ozellikleri, isi, isik, elektrik gibi temel fiziksel olgular hakkinda bilgi verilir. Sonra yine jeolojiyle ilgili olan elementler, gazlar, gazlarin birbirleriyle ve diger elementlerle olusturdugu bilesikler, metaller, ametaller, asitler, bazlar ve tuzlar konusunda kimyasal aciklamalar yapilir. Daha sonra okyanuslar, denizler, nehirler, goller, tatli su kaynaklari, kutuplar ve buzullar tanitilir. Makale taslar, olusumlari, yapilari, fiziksel ve kimyasal ozellikler hakkinda verilen bilgilerle son bulur. Bu calisma, Ibrahim Edhem Pasa’nin bugun elimizde bulunmayan jeoloji ve fen bilimleriyle ilgili eserlerinin bulunduguna dikkat cekmekte ve jeolojiyle ilgili kitabindan yapilan derlemeyi tanitmaktadir.