KAZAK KÜLTÜRÜNDE GELENEKSEL BAŞ GİYİMİ

Abstract

Her milletin asırlarca devam eden günlük yaşamları, tarzları, gelenek ve göreneklerini yansıtan, kendilerine has kültürel mirasları vardır. Konar göçer hayatın uzmanı olan Kazak Türklerinde somut ve somut olmayan kültürel miras, zenginlikleriyle araştırılması gereken hazinelerle doludur. İnsanlık tarihinde kültürel miras çalışmaları arasında giyim-kuşam kültürü ve davranış biçimleri önemli yer tutar. Giysiler çağın bir aynası olarak, varoluş tarihinin farklı aşamalarında insanlığın kültürel deneyimindeki değişiklikleri tam olarak yansıtır. Öyleyse giysilerin kültürel mirası koruyarak gelecek nesle aktaran önemli bir köprü olduğu söylenebilir. Bu çalışmada kültür köprüsünde Kazak giyim kültürünün önemi ve geleneksel baş giysilerinin kullanım işlevleri hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. Geleneksel giysiler insanlık tarihi boyunca değişmekte ve yeniden şekillenmektedir. Nesilden nesile aktarılan geleneksel giysiler beraberinde geleneksel bilginin de yaşayabilirliğini sağlamaktadır. Bir topluluğun geleneksel kıyafetlerinin özellikleri, o coğrafiyada yaşayan insanların yaşam biçimiyle yakından ilgilidir. Bir topluluğun kültürel mirasları arasında önemli bir yere sahip olan giyim, o topluluğun düşünme biçimini yansıtan geleneğin temelidir. Giyim, gündelik olaylara geniş çapta ve anında yanıt verme yeteneğine de sahiptir. Bu makalede bir giyim davranışı olarak Kazaklarda baş giyiminin yeri ve önemini ayrıntılı bir şekilde açıklanmaya çalışılacaktır. Baş giysilerinin adları tanıtılarak yaş, sosyal durum ve cinsiyete göre sınıflandırılacak, Kazak kültüründe baş giysileri hakkındaki inanışlar aktarılacaktır. Başın vücudun önemli bir bölümü olmasının yanı sıra Türk dünyasında daha da özel ilgiye sahip olduğu, Türkiye Türkçesindeki “baş tacım, baş köşe, başım gözüm üstüne” gibi tamlamalardan ve Kazak Türkçesindeki “bastık, bas kuda, baseke” gibi adlandırma örneklerinden anlaşılabilir. Başı kutsayan Kazaklar için baş giysilerinin de önemi fazladır. Kazaklar baş giysilerini hep yüksek yerde tutarlar, kendilerine ait baş giysilerini de hediye olarak vermezler. Kutsama nedeniyle baş giysilerinin yapıldığı hayvan derisi ve kuş tüylerinin de özel anlamları vardır. Yani herhangi bir hayvanın derisi veya kuşun tüyü kullanılmaz. Kutsal ve pahalı olan hayvan derisiyle, kuşlar seçilir. Mesela Kazaklarda böri olarak adlandırılan kurt, tüm Türk boyları ve halkları için en önemli hayvanlardan biridir. Börinin derisiyle börikler yapılmıştır. Börik, daha çok kışın giyilen baş giysisi olmanın yanında süs için de özel günlerde kullanılmaktadır. Genel olarak Kazak baş giysileri mevsimlere, statüye, cinsiyete, yaşam tarzlarına ve yaş farklılıklarına göre çeşitlilik gösterir; iletişimsel olarak da karşı tarafa çeşitli anlamlar kodlar. Geleneğin bir parçası olsa da diğer yandan Kazaklara göre baş giyimi temizliğe verilen önemin de göstergesidir. Kazak kadınlarının ve erkeklerinin giydiği baş giysileri kullanılan malzemelere göre farklılık ve çeşitlilik gösterir. Erkekler takya, börik, kalpak giyerken kız çocukları küçük yaşlarında takiya, evlenmek üzereyken saykele, kasaba giyer. Evlenince ise jaulık ve statüye göre kimeşek giyerler. Kadınların baş giysileri de çoğunlukla süslüdür. Bu çalışmada, saha araştırması ve literatür taramasıyla elde edilen veriler halk biliminin bağlamsal ve işlevsel kuramları çerçevesinde incelenecek, sahadan elde edilen görsellerle desteklenecektir.