AFGANİSTAN SAHASI TÜRKMENLERİNİN BİR AYDIM TÜRÜ: NOY NOY

Abstract

ÖZ Türkü; halkın sevincini, üzüntüsünü, arzularını, isyanlarını kendi kültürüne ait motiflerle ve bir ezgiyle söylediği halk edebiyatı ürünüdür. Konu sınırlaması olmayan türkülerde toplumu etkileyen her şey türkünün konusu olabilir. Bir Türk yurdu olan Afganistan’ın güneyinde yaşayan Türk topluluklarına ait türkülerin konusu da Türkiye sahası türküleri gibi çok çeşitlidir. Yaklaşık bir asır önce ata vatanlarını terk etmek zorunda kalan Türkmenler sonradan yurt edindikleri Afganistan coğrafyasında varlıklarını devam ettirebilmelerini tüm zorluklara rağmen yaşattıkları kültürleri ve dillerine bağlı olmakla sağlayabilmişlerdir. Türkmen kültürünü, tarihini, örf ve âdetlerini yansıtan halk edebiyatı türlerini Türkmen halkı ve ozanları hafızalarında taşıyarak günümüze kadar getirmişlerdir. Türkmenistan toy aydımları ölenler ya da yar-yar aydımlarıdır. Afganistan’daki Türkmen kadınlar tarafından icra edilen ve noy noy adı verilen toy aydımları Türkmen toy aydımlarından bazı şekil ve muhteva özellikleri bakımından farklıdır. Genellikle dörtlüklerden oluşan noy noylar az da olsa altı dizeden oluşmaktadır. Her dizenin sonunda noy noy şeklinde nakaratlar olduğu için bu toy aydımlarına noy noy denilmektedir. Eğlenme amaçlı olarak düğünlerde ve gelin alma esnasında söylenen noy noylar vasıtasıyla gelinin ya da annesinin ağlatılması, hiciv yoluyla kızdırılması amaçlanır. Herhangi bir müzik aletini çalmasına müsaade edilmeyen Afgan kadınları kapalı ortamlarda kendi aralarında yalnızca düğün günü eğlenebilmektedir. Türkmen kadınları noy noyları teprek çalarak icra eder. Gruptaki her bir kadın ayrı ayrı ya da birlikte teprek eşliğinde noy noy söyler. Türk dünyasında ve Anadolu sahası folklorunda rastladığımız, kimi zaman atışma şeklinde, düğünlerde, toplantı vb. yerlerde söylenen düğün türkülerine kısmen benzeyen noy noylar muhteva ve şekil bakımından Türk dünyasındaki diğer düğün Türkülerinden bazı farklılıklar gösterir. Türkmenistan foklorunda göremediğimiz noy noy aydımları Afganistan’da yaklaşık kırk-elli yıl önce ortaya çıkmış yeni bir toy aydımıdır. Bu türün araştırılmadığı ya da bir folklor türü olarak incelenmediği görülür. Birçok toplumda mahrem olarak kabul edilen, toplumsal ve aile içi rollerini çoğunlukla erkeklerin belirlediği kadınlar, aslında kültürel mirasın taşıyıcısı olarak toplumların ayakta kalmasına da hizmet eder. Afganistan’da yaşayan Türkmen kadınları diğer Afgan kadınları gibi toplumsal hayatta birçok haktan mahrum edilmiş, söz sahibi olamamıştır. Oysa ki Türkmen folklorunun, özellikle Türkmen aydımlarının yaşatılmasında kadınların tarih boyunca şüphesiz önemli bir rolü vardır. Çalışmada kullanılan sözlü kültür ürünü olan noy noylar Afganistan’ın kuzeyinde yaşayan Ersarı boyuna mensup Türkmenler arasından derlenmiştir. Kadınların kendi aralarında söyledikleri bir türkü çeşidi olan noy noylarla zengin bir foklora sahip olan Türkmen sözlü geleneği üzerine yapılan çalışmalara kaynak oluşturmak amaçlanmıştır. Ayrıca Afganistan Türkmen folklorunun yeteri kadar araştırılmadığı düşünüldüğünde noy noy aydımlarının kayıt altına alınarak yaşatılması, bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmaktadır.