KÜLTÜREL DEĞİŞİM VE TELEVİZYON: TÜRK TOPLUMUNUN TELEVİZYONLA TANIŞMA SERÜVENİ VE SİNEMAYA YANSIMASI

Abstract

Toplumların kolektif hafızasını oluşturan ve kültürel değişiminde rol oynayan birçok etken vardır. Bu çalışmada, teknoloji ve kültürel değişim özelinde Türkiye’nin televizyonla tanışma serüveni sinema filmleri ve toplumsal bellek üzerinden ele alınmıştır. Çalışmada “Türk toplumu televizyonu nasıl karşıladı ve televizyon toplumun gündelik hayatını nasıl etkiledi?” sorularının yanıtı aranmıştır. Bu kapsamda toplumun televizyonla tanışmasını yansılayan Canım Kardeşim, Kapıcılar Kralı, Vizyontele sinema filmleri incelenmiş ve bu sürece tanıklık eden bir başka ifadeyle toplumsal ve kültürel şoku deneyimleyen dokuz kişiyle görüşülmüştür. Ayrıca “televizyona sahip olmak” düşüncesinin toplumsal bellekte yönetmenlerce nasıl yorumlanarak seyirciye sunulduğu, televizyonun kendini sinema aracılığıyla topluma nasıl kabul ettirdiği, önemli bir kırılma noktası olarak görülebilecek bu teknolojik yeniliğin toplumsal belleğin tarihsel kaydı olarak ele alınıp alınamayacağı üzerinde durulmuştur. Toplumsal bellekte televizyon, farklı adlandırmalarla karşılanmıştır. Televizyonun görüntülü radyo ve ev sineması olarak nitelenmesi önceki teknolojik icatlarla; şeytan icadı, Mesih, deccal, gavur icadı gibi nitelemeler din kaynaklı olumsuz bakış açısıyla; halkın afyonu, israf diyarı, zaman hırsızı, aptal kutusu, büyülü kutu, ağrı kesici, beyaz gürültü, yalnızlığın yoldaşı, sıradan, düzeysiz gibi nitelemeler eğlence ve boş zamanı değerlendirme işleviyle; elektronik dev, uzağı görme teknolojisi, dünya açılan pencere gibi nitelemeler aygıtın işleviyle; mit, çağdaş öykü anlatıcısı, kültür üretme makinesi, kültürel çöplük gibi ifadeler ise eğitim ve kültür aktarım işlevinde üstlendiği role ait olumlu ve olumsuz bakış açısıyla ilişkilidir. Hem sözlü kültür ortamında kaynak kişilerin anıları hem de seçilen filmlerdeki televizyon temsilleri; bu ilk dönemde (1970-1985) televizyona sahip olmanın ekonomik anlamda saygınlık ve statü göstergesi olduğunu, misafirlik ve komşuluk gibi sosyal ilişkileri etkilediğini, televizyonun işlevsel olarak farklı adlarla nitelendiğini, diğer teknolojilerle ilişkilendirildiğini, film ve dizi karakterlerinin izlerkitleyle para-sosyal ilişki kurduğunu, özellikle yaşlıların televizyona direnç gösterdiğini, kültür endüstrisi oluşturduğunu; eğitim, eğlenme, zamanı değerlendirme ve sosyalleşme alışkanlıklarını etkilediği tespit edilmiştir. Bu anlamda toplumsal bellekteki anılarla film sekansları örtüşmekte ve bu yönüyle bilgiler, sözlü tarihe ışık tutmaktadır. Bundan dolayı iletişim teknolojisi özelinde televizyonu kültürel değişimde öncül, kilit ve kritik bir noktada görmek gerekir. Ayrıca televizyonun evlilik geçiş ritüelindeki gelenekleri de etkilediği belirlenmiştir. İlk dönem televizyon, zamanla erkeğin alması gereken çeyiz nesnesine dönüşürken kızdan da çeyizi için televizyon örtüsü örmesi beklenmiştir. Televizyonun toplumla tanışmasını bellek ve hafıza üzerinden ortaya koyan bu çalışmanın, teknoloji ve kültürel değişim özelinde yapılacak başka araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.