Creating Urban Heterotopia: Užupis in the Focus of Literature and Film (“Tūla” by Jurgis Kunčinas and “Ten Minutes Before the Flight of Icarus” by Arūnas Matelis)

Creating Urban Heterotopia: Užupis in the Focus of Literature and Film (Tūla by Jurgis Kunčinas and Ten Minutes Before the Flight of Icarus by Arūnas Matelis)This article aims to analyze and compare two representations of the Vilnius district of Užupis: the literary image created in the novel Tūla by Jurgis Kunčinas (1993) and the cinematic image provided in the documentary Ten Minutes Before the Flight of Icarus by Arūnas Matelis (1990). Applying the approaches of geocriticism, urban studies, and intermedial contexts allows to relate these images in terms of the dominant motifs of the sensorial experience of the city related to two representational strategies: observing and walking in the city. In the novel Tūla, different gazing modes make the urban space visible, and the protagonist’s walking links particular urban objects to the whole referential space. In this way, the analysis of the representation of Vilnius, especially Užupis, in Tūla highlights the links between the construction of the fictional urban space and the structure of the city novel. Ten Minutes Before the Flight of Icarus focuses on the district of Užupis and the everyday life of its residents. The street-level camera eye matches the gaze of the potential perceiver and his bodily ability to grasp the space haptically, i.e. by footsteps. The movement on foot is essential as it connects all the spatial points into one entity and highlights a permanent link between walking in the city and storytelling as reading or writing. Ultimately, both representational strategies allow qualifying the area of Užupis as the “other” space or a heterotopia due to its distinctive language, which is also a bodily practice, intrinsic to both texts.Tworzenie miejskiej heterotopii. Zarzecze (Užupis) w centrum zainteresowania literatury i filmu (Tūla Jurgisa Kunčinasa i Dziesięć minut przed lotem Ikara Arūnasa Matelisa)Celem artykułu jest analiza i porównanie dwóch sposobów przedstawiania wileńskiej dzielnicy Zarzecze: literackiego obrazu Zarzecza stworzonego w powieści Jurgisa Kunčinasa Tūla (1993) oraz obrazu filmowego przedstawionego w filmie dokumentalnym Arūnasa Matelisa Dziesięć minut przed lotem Ikara (1990). Wykorzystanie podejść geokrytyki, studiów miejskich (urban studies) i kontekstów intermedialnych pozwala na powiązanie tych obrazów pod względem dominujących motywów zmysłowego doświadczania miasta, związanych z dwoma sposobami przedstawiania: obserwacji i spaceru po mieście. W powieści Tūla różne sposoby patrzenia sprawiają, że przestrzeń miejska jest widoczna, a wędrówka bohatera łączy poszczególne obiekty z całą przestrzenią referencyjną. Analiza sposobu przedstawienia Wilna, a zwłaszcza Zarzecza, w powieści Tūla podkreśla związki między konstrukcją fikcyjnej przestrzeni miejskiej a strukturą powieści miejskiej. Film Dziesięć minut przed lotem Ikara skupia się na dzielnicy Zarzecze i codziennym życiu jej mieszkańców. Formalnie oko kamery umieszczone na poziomie ulicy zbiega się z potencjalnym odbiorcą i jego fizyczną zdolnością do dotykowego uchwycenia przestrzeni, tj. za pomocą kroków. Jest to niezwykle istotna technika, która łączy wszystkie punkty przestrzenne w jedną całość i podkreśla stały związek między spacerem po mieście a snuciem opowieści poprzez czytanie czy też pisanie. Podsumowując, oba sposoby przedstawiania pozwalają zakwalifikować obszar Zarzecza jako przestrzeń „inną” lub heterotopię ze względu na jej charakterystyczny język, który stanowi jednocześnie praktykę cielesną, nieodłączną dla obu tekstów.