Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Afrika’da Türk- Fransız Mücadelesi: Canet Sorunu (1906-1912)

Sanayi devrimiyle yeni bir dunya duzeninin kurulmaya baslandigi 19. yuzyilda batili devletler dunyanin bircok bolgesini somurgeleri altina almislardir. Somurgecilik faaliyetleri kara kita Afrika’nin da kapisini calmis, Ingiltere ve Fransa’nin onculugunde kitanin bircok bolgesi batili devletler tarafindan taksim edilmistir. Ingiliz ve Fransiz nufuz bolgelerinin Turk idaresindeki bolgelerle catismasi Osmanli idaresiyle taraf devletlerin iliskilerini belirleyen en onemli etkenlerden biri olmustur. Ingilizlerin Sudan ve Misir, Fransizlarin Cezayir, Tunus ve Orta Afrika’daki faaliyetleri sadece Osmanli tarihi acisindan degil ayni zamanda Afrika tarihi hatta somurgecilik tarihi acisindan da onemli bir kirilma noktasini olusturmustur. Bu baglamda bu calismada kaleme alinan Canet Sorunu da Fransizlarin genislemeci politikalarinin bir sonucu olarak Sahra’da Turk-Fransiz cekismesini gostermektedir. Fransizlarin Kuzey Afrika ile Orta Afrika somurgelerini birbirine baglamak ve ticaret yollarini kendi lehine Cezayir topraklarina cevirmek amaciyla Sahra’ya nufuz etme cabasi buyuk bir merkez olmadigi hâlde jeopolitik oneminden dolayi Canet’i 20. yuzyilin baslarinda tarih sahnesine cikarmistir. Taraf devletlerin Canet’i kendi nufuz bolgelerinden kabul etmeleri ve zaman zaman sert guce basvurmalari meselenin onemini artiran etkenlerden olmustur. Ancak yinede taraflarin diplomatik yollarla meselenin cozumune egilmis olmalari ozellikle bu soruna dikkate deger farkli bir bakis kazandirmistir. Bu arada Sahra’nin vazgecilmez aktoru Tevarikler de Turk-Fransiz iliskilerinde belirleyici rol oynamistir. 1906’dan itibaren belirgin bir sekilde su yuzune cikan Canet Sorunu, 1912 tarihinde Osmanli Devleti’nin Afrika kitasini terk etmesiyle Fransizlar lehine sona ermistir.