NİŞAN ALAMETİ OLARAK ERKEKLERİN ALTIN YÜZÜK KULLANIMIYLA İLGİLİ GÜNCEL FIKHÎ TARTIŞMALAR

Bu makalede neredeyse insanlik tarihi kadar eski olan altin yuzugun (hâtem/خاتم) erkekler tarafindan takilip takilamayacagi hususunda ortaya atilan fikhi tartismalar incelenmistir. Hz. Peygamber (s.a), hicretin 6. yilinda (m. 627) donemin devlet baskanlarini Islâm’a davet etmek icin gonderdigi mektuplarda kullanmak maksadiyla uzerinde “Muhammed Resulullah” yazili yuzuk seklinde altin bir muhur yaptirmistir. Daha sonra altin yuzugu erkeklere yasaklayinca yerine gumusten bir muhur kullanmistir. Kaynaklarda konuya dair Hz. Peygamber’in (s.a) sozlu ve fiili pek cok yasaklayici sunneti yer almaktadir. Bununla birlikte sahâbeden bazilarinin olene kadar altin yuzuk taktigina dair rivayetler yer alirken diger bir kisminin kendilerine yapilan tenkitler neticesinde altin yuzuk takmayi terk ettikleri gorulmustur. Ucuncu bir sahâbe grubu ise kendilerinden altin yuzuk takmanin hem haram hem de mubah olduguna dair iki farkli rivayet nakledilmistir. Calismada oncelikle altin yuzugun erkeklerce takilmasinin haram olduguna dair rivayetleri zikretmeye calistik. Altin yuzugu yasaklayan rivayetlerin senetleri hususunda yaptigimiz tetkikte ilgili hadislerin tevâtur derecesine ulastigi, aksine mubah goren hadislerin ise sayi ve isnat bakimindan zayif kaldigi tespit edilmistir. Bu rivayetlerin tamamini senet ve metinleriyle birlikte tablo halinde sunmaya calistik. Dolayisiyla bu rivayetlerin sihhat derecelerini tetkik etme ihtiyaci duymadik. Bununla birlikte altin yuzuk taktigi soylenen bir kisim sahâbenin aksi yonde rivayetlerinin bulunmasi ve bazilarinin da o donemde cocuk denecek yasta olmalari cumhurun gorusunu teyit eden diger unsurlardir. Âlimlerin geneli, altin yuzuk takan sahâbelerin ya haram hukmunden haberdar olmadiklarini yahutta bu konudaki yasagi mekruh duzeyinde zannettiklerini soylemektedirler. Rivayetlerin tahlili kisminda ise her iki gorusun istidlal ettigi onemli ikiser rivayeti hadis kriterleri baglaminda tahlil etme firsati bulduk. Bu bolumde yapilan tespitler aslinda konunun ana kismini olusturmaktadir. Aralarinda dort mezhep imaminin da bulundugu cumhur fukahâ, erkeklerin altin yuzuk takmasinin haram oldugu hususunda ittifak etmektedir. Fakat ozellikle son donem ilim adamlarindan Kâmil Miras, Hayrettin Karaman ve Ali Yardim gibi one cikan bazi ilim adamlari bir kisim sahâbe uygulamasi ile bazi ictihatlari esas alarak nisan ve alamet maksadiyla altin yuzuk takilmasinin mubah olabilecegini ileri surmuslerdir. Kâmil Miras, meseleyi sahâbe uygulamalariyla temellendirmekle birlikte Imam Muhammed ve Imam Şâfii’nin bazi ictihatlariyla takviye etmeye calismaktadir. Buna ilaveten gumus yuzuk ozellikle nisan yuzugu kullanmanin erkekler icin zaruri bir orf oldugu gorusunu savunmaktadir. Hayrettin Karaman’in bu gorusunu ozellikle Hanefi kaynaklarinda zikredilen ipek ve altin hususunda verilmis bazi munferit fetvalar ile Tecrid-i Sarih mutercimi Kâmil Miras’in mezkur eserinde serdettigi fetvasiyla temellendirdigi anlasilmaktadir. Ozellikle Karaman hocanin altin yuzuk kullanimini umumu’l-belvâ olan baska bir meseleye benzetmis olmasi bazi elestirilerilere sebep olmustur. Ayrica Hayrettin Karaman yuzuk meselesini altinla islemeli esyalar hususundaki bir fetvaya kiyas yapmaktadir. Ali yardim, yuzugun hukmu ile ilgili kaleme aldigi “Islâm’da Altin Yuzuk Kullanimi” adli eserinde nisan ve evlilik maksadiyla erkeklerin altin yuzuk takmalarinin mubah olabilecegi gorusunu savunmaktadir. Ali Yardim oncelikle Necâsi’nin Hz. Peygamber’e altin bir yuzuk gonderdigini bunun da altin yuzugun mubahligina delil teskil ettigini belirtir. Onun iddiasina gore altin yuzuk kullanmanin “haram” oldugunu gosteren “pek cok hadis” bulundugu ileri surulse de aslinda bu konuda hemen hemen butun meshur hadis kitaplarinin ittifakla kaydettigi tek bir hadis bulunmaktadir. Diger bir husus da Ali Yardim, altin yuzukle ilgili rivayetlerin bir kisminda “kerih gordu, menetti, nehyetti” kelimelerinin gectigini soylerken bu yasak ifadelerinin harama delalet etmedigini ima etmeye calismaktadir. Yine Ali Yardim yasaga dair hadislerde “haram” ifadesinin sarih olarak gecmedigini dolayisiyla altin yuzuk takmanin haram kilinamayacagini soylemektedir. Fakat onun bu iddiasinin iki yonden yanlis oldugu anlasilmistir. Ali Yardim ayrica Berâ b. Âzib’in rivayet ettigi su hadisin bu meselede esas alindigini belirtir. “Hz. Peygamber bizim yedi seyi yapmamizi emretti, yedi seyi de yasakladi. Gumus kap kullanmaktan, altin yuzuk kullanmaktan nehyetti…” O bunun Buhâri’de on bir yerde zikredildigini, hepsinin ayni tarikten geldigini fakat bazilarinin bu hadisi farkli tariklerden gelen bir rivayet olarak lanse ettiklerini soylemektedir. Bununla birlikte Diyanet Isleri Baskanligi 1962’de erkeklerin nisan alameti olarak altin yuzuk takabilecegi yonunde fetva vermistir.