İhtilâl Ramağında Çarlık Rusya’da Müslümanlar Meselesi

Abstract

Carlik Rusya, tarihinde ilk kez Birinci Dunya Savasi ile Almanlara ve Turklere karsi ayni anda zorlu bir mucadeleye giristi. Kabul etmek gerekir ki milyonlarca insanin kaderini etkileyecek olan bu bogazlasmada Osmanli Devleti, rakiplerine kiyasla askeri ve ekonomik bakimdan daha hazirliksiz ve zayif olmasina ragmen Rusya, Ingiltere ve Fransa’nin ic huzurunu ve hammadde ekonomisini yakindan ilgilendiren stratejik bir karti elinde bulunduruyordu. Carlik Rusya topraklarinda Idil-Volga Tatarlari basta olmak uzere Turkistan, Kafkasya ve buyuk Rus sehirlerinde milyonlarca Musluman ikâmet etmekteydi. Meseleye bu yonden baktigimiz zaman Rusya’nin savas stratejisinde halifelige olan yaklasimi Ingiltere ve Fransa’ya nazaran oldukca farkli bir karaktere burunmustu. Kezâ, Ingiltere ve Fransa’nin Musluman tebaalari ekseriyetle koloni topraklarinda hayatlarini surdurmekteydi. Osmanli Devleti’nin Muslumanlar uzerindeki tesiri ya da Muslumanlarin Osmanli Devleti’ne olan bagliliklari tartisma goturmekle birlikte halifelik makamini elinde bulundurmasinin dusundurucu etkileri olabilirdi. Nitekim yayinlayacagi cihat fetvasi ile sadece Ingiltere ve Fransa kolonileri icin degil ayni zamanda Rusya’nin topraklarinda yeni mucadele alanlarina ya da siyasal Islam akimlarinin durdurulamaz eylemlerine kapi aralayabilirdi. Almanlar ise ustalik gerektiren hamleler sayesinde maddi destek ve algi yontemleriyle ciliz halifelik kozunu asamali olarak derinlestirebilirdi. Tehlikenin farkinda olan Rusya, Birinci Dunya Savasi’nin bazi donemlerinde Musluman tebaaya yonelik genelde basin yayin organlarinda sansur basta olmak uzere kontrollu yontemler bazi donemlerinde ise esnek ve sert askeri/politik hamlelere basvurmustur. Sert ve orantisiz uygulamalarin hafizalardan silinmeyen, izahtan vareste ve tartismali ornegi ise suphesiz 1916 Turkistan Olaylaridir. Bu makalede Birinci Dunya Savasi’nin baslangicindan 1917 Bolsevik Ihtilâli’ne kadar ki zaman diliminde Carlik Rusya sinirlari dâhilinde yasayan Musluman ahalinin haber alma organlarina yonelik uygulamalar, Carlik Rusya ordularinda gorevli Musluman askerlerin sorunlari, Musluman entelektuellerin calismalari, Muftuluklerin Petrograd ile olan iletisimleri, Muslumanlar uzerindeki guvenlik onlemleri, Turkistan havalinde zuhur eden isyan ile dis mudahale ve propaganda calismalarinin Petrograd uzerindeki etkisi Rusca kaynak ve eserler isiginda nesnel bir bakis acisiyla irdelenmistir.