Mutekellim Methodologists' Understanding of Istihsan

Abstract

İstihsân; nass, icmâ ve zaruret gibi özel ve daha güçlü bir delile dayana-rak kıyasın gerektirdiği hükmü ortadan kaldıran veya genel hükümden bir meselenin hükmünün istisna eden fer‘i delillerden biridir. Bu delil, Hanefî, Mâlikî ve Hanbelî usûlcüler tarafından kabul edilirken, İmam Şafiî dahil olmak üzere Şafiî usûlcüler bunu reddetmişlerdir. Hanefîlerin istihsânla ilgili görüşleri araştırılmasına rağmen diğer mezheplerin istihsân anlayış-ları henüz yeterince araştırılmamıştır. Mu'tezile’ye ait kaynakların bir kısmında var olan verilerin de yeterince araştırılmadığından onların is-tihsân hakkındaki görüşleri bilinmemektedir. Bu çalışmada mütekellim usülünü benimseyen Mâlikî, Şafiî, Hanbelî ve Mu‘tezîle’nin istihsânın mahiyetiyle ilgili ortaya koydukları görüşler ince-lenmiş ve bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Hanefîler’in istihsân anlayışı gerekli görüldükçe diğer mezheplerin görüşleriyle karşılaştırmalı bir şekil-de ele alınmıştır. Araştırmada istihsânın hüccet değeri ve çeşitlerine deği-nilmemiştir. Bu çalışmanın amacı mütekellim usûlcülerin istishân anlayış-larını ana hatlarıyla ortaya koymaktır. Bu çalışmanın kaynakları genellikle hicri dördüncü ve beşinci asır usûl bilginlerinin eserlerinden oluşmaktadır. Bununla birlikte konuyla ilgili muassır âlimlerin görüşlerine de yer verilmiştir.