Kırgızca ve Hakasçada +(A)y- İsimden Fiil Yapım Eki Üzerine

Abstract

Türk lehçelerinin tarihî dönemleri ile ilgili yapılan gramer çalışmalarının yanı sıra, günümüz Türk lehçeleri arasında yapılan karşılaştırmalı çalışmalar da çağdaş Türk lehçelerini daha iyi öğrenmek, lehçeler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları daha iyi anlamak açısından olduğu gibi tarihî lehçeleri anlamak bakımından da büyük bir önem taşımaktadır. Bu çalışmada, bir isimden fiil yapım eki olan +(A)y- ekinin tarihi seyri ve günümüzde Kırgızca ve Hakasçadaki kullanım şekilleri ele alınmakla birlikte diğer çağdaş Türk lehçelerinden de ek ile ilgili örneklere yer verilmiştir. Ek, Eski Türkçede ek +d-, +ad, +ed- biçiminde olup olma, başkalaşma, esas kelimenin gösterdiği anlama dönüşme anlamlarında geçişsiz fiiller türetmektedir. Günümüzde ise çağdaş Türk lehçelerinin birçoğunda hâlâ kullanılmaya devam edilmektedir. Karşılaştırdığımız iki lehçede de tasvir fiilleri, hareket, durum ve nitelik bildiren geçişsiz fiiller yapmakta ve fiillere bir şekle girmek, bir tarafa meyletmek anlamlarını kazandırdığı görülmektedir. Kırgızcada ünlü uyumuna bağlı olarak diğer bütün eklerde olduğu gibi ekin yuvarlak ünlülü şekilleri de gelişmiştir. Hakasçada ise ekin yuvarlak ünlülü varyantları bulunmamaktadır. Bu makalenin temel amacı Eski Türkçeden beri kullanılagelen +(A)y- isimden fiil yapım ekinin günümüz Türk lehçelerinden kimi Türkologlarca aynı lehçe grubunda kimilerince de ayrı lehçe grubu içerisinde kabul edilen Kırgızca ve Hakasçadaki kullanım alanlarını, benzerlik ve farklılıklarını tespit etmek ve iki lehçe arasındaki ilişkiyi Eski Türkçeyi de dikkate alarak ortaya koymaktır.