Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 'Deli Filozof' Adlı Romanında Toplumu Aydınlatma Girişimleri

Abstract

Aristoteles Poetika adlı eserinde katharsis kavramını merkeze alarak tiyatronun insanları duygularından arındırmada, eğlendirmede ve eğitmede oynadığı rol üzerinde durur. Aristoteles’in görüşleri sonraki dönemlerde tiyatro sanatının dışında diğer yazın türleri için de bir kurala dönüşür. Halkı eğlendirerek eğitme anlayışı Batı’da XIX. yüzyıla kadar devam eder. Türkiye’de ise yazının toplumu eğitmedeki önemi çağdaşlaşmanın başladığı Tanzimat yıllarında fark edilir. Dönemin aydınları roman, tiyatro ve öykü gibi yazınsal türleri memleketi gerilikten, gericilikten kurtarmak için kullanır. Böylece diğer alanlarda olduğu gibi yazında da bir aydınlanma devinimi ortaya çıkar. Tanzimat’ın ilk yıllarında başlayan ve 1870’lerde ivme kazanan Türk aydınlanması, II. Abdülhamit döneminde yavaşlasa da sürer. Ağır bir sansürün gölgesinde yazarların yapıt verdiği “İstibdat Devri”nde romancılığa başlayan Hüseyin Rahmi, teokratik devlet anlayışından laik Cumhuriyet’e geçiş sırasında ve sonrasında yazdığı romanlarıyla Türk ulusunu dogmatik zihniyetten, gericilikten, hurafelerden arındırmaya çalışır. Bu gayretlerinin en önemli göstergelerinden biri de bu çalışmanın konusu olan Deli Filozof’tur. 1930’ların başında kaleme aldığı yapıtında Hüseyin Rahmi, Cumhuriyet rejiminden de güç alarak okuru; din, yazgı, ekonomi, eğitim, kinin ve cinayetin yanlışlığı, bilgisizliğin doğurduğu olumsuz sonuçlar gibi farklı konularda aydınlatmak ister. Çalışmada Hüseyin Rahmi’nin aydınlanma düşüncesini vermek için ele aldığı konuları başarılı bir biçimde temalaştırıp temalaştırmadığı açığa çıkarılmaktadır.